Xử lý nợ xấu: Ngân hàng sẽ không được thu giữ tài sản bảo đảm là căn nhà duy nhất?

Biện pháp bảo vệ bên vay

Đề xuất được Ngân hàng Nhà nước đưa ra trong dự thảo nghị định quy định điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ, đang lấy ý kiến các tổ chức, cá nhân, trước khi trình Chính phủ ban hành.

Về nợ xấu của hệ thống ngân hàng, Ngân hàng Nhà nước cho biết tính đến cuối năm 2024, tỉ lệ nợ xấu nội bảng của hệ thống tổ chức tín dụng đã vượt mức 3%.

Con số này chưa bao gồm nợ tiềm ẩn trở thành nợ xấu và nợ đã bán cho Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (VAMC) nhưng chưa xử lý.

Trước đó, Quốc hội đã bổ sung Điều 198a vào Luật Các tổ chức tín dụng, quy định quyền thu giữ tài sản bảo đảm của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và tổ chức xử lý nợ.

Quốc hội giao Chính phủ ban hành nghị định quy định chi tiết, tránh áp dụng tùy tiện và gây xung đột trong thực tiễn.

Theo nội dung dự thảo nghị định quy định điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ, nêu rõ tài sản bảo đảm chỉ được thu giữ nếu không phải là nhà ở duy nhất và không phải là công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất của bên bảo đảm.

Về nhà ở duy nhất, dự thảo nghị định nêu: “Nhà ở duy nhất là công trình xây dựng duy nhất thuộc quyền sở hữu của bên bảo đảm, nơi ở và sinh sống ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên sinh sống.

Công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất là phương tiện lao động mang lại thu nhập chính, được xác định dựa trên mức lương tối thiểu vùng do Chính phủ quy định”.

Theo Ngân hàng Nhà nước, việc không thu giữ tài sản bảo đảm là công cụ lao động chủ yếu hoặc nhà ở duy nhất của người dân là biện pháp bảo vệ, giúp bên bảo đảm, bên vay duy trì điều kiện sinh sống tối thiểu, có khả năng lao động và nuôi sống bản thân, gia đình.

Quy định này được xây dựng trên cơ sở tham khảo pháp luật và kinh nghiệm quốc tế tại Đức, Canada, Pháp và Liên bang Nga, nơi cũng có các giới hạn nhằm bảo vệ người dân khi tài sản bị kê biên hoặc thu giữ.

Ngoài ra, dự thảo nghị định quy định rõ: người vay – tức bên bảo đảm – phải tự xác nhận và cam kết tài sản thế chấp của mình có thuộc diện không bị thu giữ (nhà ở duy nhất, công cụ lao động thiết yếu) hay không.

Việc này phải thực hiện ngay khi ký hợp đồng, kèm theo giấy tờ chứng minh. Nếu không có giấy tờ chứng minh, tài sản sẽ mặc nhiên được coi là không thuộc diện loại trừ.

Các tổ chức tín dụng chỉ căn cứ vào lời cam kết và hồ sơ mà người vay cung cấp. Còn người vay phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác, hợp pháp của những giấy tờ này.

Chuyên gia lo ngân hàng không xử lý được nợ xấu

Theo TS Nguyễn Trí Hiếu, nếu ngân hàng không được phép thu giữ tài sản bảo đảm là ngôi nhà chính của khách hàng hoặc công cụ lao động duy nhất thì coi như vô hiệu hóa tài sản bảo đảm. Người vay đã dùng căn nhà để thế chấp, nhưng khi mất khả năng trả nợ ngân hàng lại không thể xử lý, điều này mâu thuẫn với hợp đồng thế chấp.

Ông Nguyễn Quốc Hùng, phó chủ tịch kiêm tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, nhận định dự thảo mang tính nhân văn nhưng có thể gây bất cập.

Có người chỉ có một căn nhà trị giá hàng trăm tỉ, trong khi với người nghèo sở hữu căn hộ vài chục mét vuông thì có thể chấp nhận được.

Ông Hùng đề xuất quy định phải hài hòa giữa quyền có chỗ ở tối thiểu và nghĩa vụ trả nợ. Có thể bố trí chỗ ở cơ bản cho người dân, phần tài sản còn lại mới dùng xử lý nợ.

Cần ranh giới rõ ràng tài sản nào được bảo vệ, tài sản nào phải xử lý, để đảm bảo quyền lợi cho cả bên vay và bên cho vay.