Vươn lên từ đô thị hợp nhất

TS Võ Kim Cương – nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP.HCM – chia sẻ sau đại hội TP.HCM cần phải khai thác định hướng không gian phát triển cho toàn TP.HCM nói chung, đồng thời đặc sắc riêng của từng khu vực ở TP.HCM.

“TP hợp nhất đang sở hữu điều kiện hiếm có để trở thành động lực dẫn dắt quốc gia. Tôi mong TP.HCM sẽ biết cách huy động và kích hoạt được nguồn lực to lớn ấy để thực hiện kỳ vọng lớn lao mà Đảng và Chính phủ đặt vào”, ông Cương gửi gắm. Đây cũng là một trong những ý kiến tâm huyết của chuyên gia về phát triển TP.HCM được Tuổi Trẻ giới thiệu từ số báo ra ngày 12-10-2025.

Đô thị hội đủ nhiều yếu tố thuận lợi

* Ông nói TP.HCM mới sở hữu điều kiện hiếm có để trở thành động lực dẫn dắt quốc gia. Ông nhìn nhận thế nào về ý nghĩa của việc “tái thiết” đô thị hợp nhất trong bối cảnh TP trở thành siêu đô thị vùng, vừa mang tính trung tâm quốc gia, vừa gắn kết nhiều địa phương xung quanh?

– Tôi nghĩ, tái thiết thường là đập bỏ cái cũ để làm lại, còn TP.HCM hiện nay là kế thừa, mở rộng và phát triển trên nền tảng của những giá trị sẵn có, với quy mô lớn hơn, tầm vóc khác hẳn.

Việc sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu vào TP.HCM là một bước ngoặt có tầm nhìn chiến lược rất lớn của Đảng và Chính phủ. Không nơi nào ở Việt Nam có vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, nguồn nhân lực và quy mô dân số tạo ra sức bật mạnh mẽ như vùng đất này, thậm chí các đô thị trên thế giới.

Một nơi được gọi là động lực phát triển, là nơi có sức hút nguồn lực để phát triển. Với 14 – 15 triệu dân, TP.HCM hợp nhất có quy mô dân số gần bằng hai quốc gia phát triển là Thụy Điển và Phần Lan cộng lại. Điều quan trọng không chỉ là con số, mà là sức mạnh của thị trường, nơi cung và cầu gặp nhau, tạo ra năng lượng nội sinh khổng lồ cho phát triển đô thị.

* Một trong những thông điệp quan trọng là “một tầm nhìn chung, nhiều trung tâm phát triển”. Theo ông, để hiện thực hóa tầm nhìn này, TP nên phân vai và tổ chức các khu vực như thế nào để vừa bổ sung, vừa không triệt tiêu lẫn nhau?

– Câu chuyện phân vai ở đây phải xuất phát từ nguồn lực và động lực phát triển thực tế của từng khu vực. Người làm quy hoạch cần khảo sát kỹ, nhận diện đúng điểm mạnh, tiềm năng, nhu cầu và cả giới hạn của từng vùng để đưa ra giải pháp khai thác phù hợp.

Định hướng đa cực không chỉ là phát triển theo nhiều hướng về mặt không gian, mà còn là đa mũi nhọn trong phát triển kinh tế – xã hội: tài chính, đổi mới sáng tạo, logistics, công nghệ cao, giáo dục và y tế chất lượng, du lịch, nghỉ dưỡng… Mỗi hướng đó có động lực và yêu cầu khác nhau, từ hạ tầng, nhân lực cho đến khung pháp lý.

Điểm mấu chốt là tập trung dân số chính là động lực phát triển đô thị. Một đô thị chỉ thực sự có sức sống khi các hoạt động kinh tế – xã hội, văn hóa nằm trong phạm vi di chuyển thuận tiện, lý tưởng nhất là trong 15 phút, không quá 60 phút. Vì vậy, những khu vực có mật độ dân số cao, những đô thị hiện hữu với thương hiệu và sức hút riêng, phải được xem là “động cơ” của toàn vùng.

Chính quyền cần khoanh định ranh giới, giữ lại tên gọi và quy hoạch riêng cho từng đô thị trong TP hợp nhất, với quy hoạch tích hợp đa ngành. Ở cấp phường xã thì không nên làm quy hoạch riêng để tránh chồng chéo, tiết kiệm nguồn lực.

Giao thông là mạch máu

* Trong định hướng không gian phát triển đô thị, theo ông đâu là yếu tố then chốt để TP.HCM vừa giữ được bản sắc riêng vừa đảm bảo tính hài hòa trong tổng thể?

– TP.HCM cũ, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu lâu nay đã phát triển theo dạng đa cực, đa trung tâm. Đây là cách phát triển hợp lý và bền vững, vừa tạo điều kiện tăng trưởng kinh tế, vừa bảo đảm môi trường sinh thái và chất lượng sống.

Những trung tâm có mật độ cao thường đạt năng suất lao động và hiệu quả đầu tư hạ tầng cao, hình thành các cực kinh tế mạnh. Giữa chúng là những vùng đệm, không gian xanh cách ly, giữ cân bằng sinh thái. Nếu duy trì cấu trúc này, TP.HCM có thể vừa năng động vừa bền vững.

Mấu chốt là phải quy hoạch dựa trên mục tiêu phát triển bền vững, đặt con người làm trung tâm. Sau đó mới đến việc xác định rõ các nguồn lực và động lực của từng khu vực trong bối cảnh cạnh tranh và hội nhập toàn cầu.

Và cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh: hạ tầng giao thông là nền tảng của mọi quy hoạch không gian. Không có kết nối, mọi ý tưởng chỉ nằm trên giấy. Giao thông chính là mạch máu quyết định sức khỏe của toàn cơ thể đô thị.

* Về bộ máy quản trị, mô hình một bộ máy, nhiều trung tâm, một tầm nhìn chung sẽ cần cải cách như thế nào để vận hành hiệu quả, tránh chồng chéo và phân tán nguồn lực?

– Đây chính là bài toán lớn nhất hiện nay. Thể chế đang là nút thắt của phát triển, điều mà Chính phủ cũng đã thừa nhận. Trong công việc hành chính, đôi khi chúng ta bện dây để tự trói mình. Thủ tục đầu tư, xây dựng, quy hoạch, đất đai… còn nhiều tầng nấc phức tạp. Tổng Bí thư Tô Lâm mới đây cũng nói rằng có đến 90% các vụ án tham nhũng liên quan đến đất đai, điều đó nói lên nhiều điều.

Muốn tháo gỡ, phải cải cách thể chế thực chất. Công cuộc cải cách hành chính đã được khởi động hơn 35 năm (từ nghị quyết 38/1990), nhưng “nút thắt” vẫn chưa mở được bao nhiêu.

Nếu không tháo được nút thắt này, mọi nỗ lực phân cấp, tổ chức lại bộ máy đều sẽ chỉ thay đổi ở hình thức. Để vận hành được mô hình một bộ máy, nhiều trung tâm, một tầm nhìn chung, điều tiên quyết là phải có thể chế linh hoạt, thống nhất nhưng không tập trung cứng nhắc, cho phép các khu vực được chủ động khai thác thế mạnh riêng trong khuôn khổ chung của TP.