Vì sao năm nay bão lên phía bắc nhiều?

Tháng 10 là cao điểm mùa bão đổ bộ vào miền Trung. Các cơn bão thường hình thành ở phía đông Philippines, đi theo hướng tây – tây bắc, vượt qua đảo Luzon, vào Biển Đông rồi hướng vào ven biển miền Trung. Lý do bão đi theo hướng này là áp cao cận nhiệt đới (vùng khí áp cao quanh vĩ độ 25-35) án ngữ phía đông kết hợp với không khí lạnh từ phương bắc tạo ra dòng dẫn hướng tây – tây bắc.

Tuy nhiên, theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, cơn bão Matmo không đi theo quy luật trên mà đang hướng lên phía bắc, vào biên giới Việt – Trung. Như vậy từ đầu năm đến nay có 10 cơn bão thì 7 cơn quỹ đạo đi theo hướng này gồm: Wutip, Wipha, Kajiki, Tapah, Ragasa, Bualoi và Matmo.

TS Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho rằng có hai nguyên nhân khiến Matmo lệch lên phía bắc.

Thứ nhất, từ hình synop (bản đồ thời tiết tổng hợp theo giờ) có thể thấy áp cao cận nhiệt đới đang chi phối theo hướng tây bắc, sau đó áp cao dự báo rút ra phía đông và lệch nam, tạo điều kiện để bão Matmo bẻ lái lên phía bắc. Thứ hai, không khí lạnh, hiện mới manh nha ở phía bắc, chưa xuống sâu nên chưa đủ sức ép mạnh, đẩy bão xuống phía nam, hướng vào miền Trung.

“Sự kết hợp này khiến Matmo không đổ bộ vào miền Trung như kịch bản quen thuộc mà lên phía bắc, gây ảnh hưởng vịnh Bắc Bộ và miền Bắc”, TS Kiên nói.

Trong lịch sử, tháng 10 bão thường nghiêng về quỹ đạo tây – tây bắc hướng miền Trung, nhưng chuỗi quỹ đạo dài hạn và bản đồ hướng đi trung bình 40 năm gần đây đều cho thấy một nhánh rõ rệt bẻ lên phía bắc qua Luzon vào Biển Đông, đến đảo Hải Nam hoặc bán đảo Lôi Châu rồi vào vịnh Bắc Bộ. Tần suất nhánh này thấp hơn nhánh vào miền Trung, nhưng không hiếm và lặp lại đều đặn trong nhiều mùa bão.

TS Kiên dẫn chứng bão Sarika (10/2016) hình thành phía đông Philippines, vượt Luzon, đổ bộ Hải Nam, rồi ảnh hưởng miền Bắc và Bắc Trung Bộ, gây mưa lớn do tương tác không khí lạnh. Tháng 10/2017, bão Khanun tăng cấp ở phía bắc Biển Đông, hướng Hải Nam – Quảng Đông, gây gió mạnh, sóng lớn trên vịnh Bắc Bộ và mưa trên miền Bắc. Bão Nesat (cuối tháng 9 đầu 10/2011), sau khi ảnh hưởng Luzon, di chuyển lên Hải Nam – Quảng Đông, gây điều kiện gió mùa mạnh và mưa lớn phía bắc Việt Nam.

Với diễn biến hiện tại, TS Trương Bá Kiên nhận định Matmo gây hai nguy cơ lớn nhất. Đầu tiên là gió mạnh trên biển và ven bờ, từ sáng mai, vịnh Bắc Bộ có gió mạnh cấp 7-8, sau tăng lên 9-10; vùng biển Quảng Ninh – Hà Tĩnh gió cấp 6-7, giật cấp 8-9. Trên đất liền, Quảng Ninh có gió mạnh cấp 6-7, giật cấp 8-9; Hải Phòng cấp 5-6, giật cấp 8-9. Gió mạnh gây nguy cơ lớn cho tàu thuyền, khu neo đậu, cũng như các công trình ven biển.

Tiếp theo là mưa lớn diện rộng, dự báo ngày 5-6/10, Đông Bắc Bộ mưa lớn sau đó lan sang Việt Bắc, lượng mưa phổ biến 100-200 mm, cục bộ trên 250 mm. “Trong bối cảnh miền Bắc đã chịu tổn thương liên tiếp do bão, đặc biệt là bão Bualoi gần đây thì với địa hình miền núi dốc, nhiều hồ chứa vừa và nhỏ, mưa lớn kéo dài dễ gây lũ quét, sạt lở đất và ngập úng đô thị”, TS Kiên nói thêm.

Các chuyên gia khí tượng lưu ý trong bối cảnh nguy cơ chồng lũ, tái lũ đang hiện hữu, việc nâng cao ý thức cộng đồng và hành động khẩn trương, quyết liệt của cả chính quyền lẫn người dân chính là lá chắn hiệu quả nhất để giảm thiểu tổn thất do bão Matmo gây ra.

Chính quyền địa phương cần nhanh chóng rà soát điểm có nguy cơ cao về lũ quét, sạt lở, ngập sâu; tổ chức sơ tán dân ở khu vực ven biển, vùng trũng thấp, chân núi. Các hồ chứa thủy điện, thủy lợi có phương án điều tiết chủ động, tuyệt đối không để xảy ra tình huống xả lũ bất ngờ gây nguy hiểm cho hạ du. Hệ thống thông tin liên lạc, lực lượng cứu hộ cứu nạn phải sẵn sàng ứng trực 24/24h.

Người dân cần nghiêm túc chấp hành chỉ đạo di dời, không bám trụ tại những nơi nguy hiểm; hạn chế đi lại qua các ngầm tràn, sông suối khi có mưa lớn. Đồng thời, cần chủ động gia cố nhà cửa, bảo vệ tài sản, thu hoạch nông sản nếu có thể để giảm thiểu thiệt hại. Đặc biệt, cần thường xuyên cập nhật bản tin dự báo, cảnh báo từ cơ quan khí tượng thủy văn và chính quyền để kịp thời ứng phó.

Gia Chính