Vì sao bão Bualoi gây thiệt hại lớn?

Bão Bualoi đổ bộ Nghệ An – bắc Quảng Trị ngày 29/9 với sức gió cấp 8-11 khiến 36 người chết, 21 người mất tích, hơn 150.000 ngôi nhà tốc mái, hư hỏng, 147 người bị thương, 8.200 cột điện gãy đổ làm gần 2,7 triệu khách hàng mất điện. Đến sáng nay vẫn còn hơn 770.000 khách hàng khu vực Thanh Hóa – Quảng Trị chưa có điện trở lại. Thiệt hại kinh tế hơn 11.455 tỷ đồng.

Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia liên tục cập nhật diễn biến, cảnh báo Bualoi di chuyển rất nhanh (gần gấp đôi tốc độ trung bình), cường độ bão mạnh, phạm vi ảnh hưởng rộng, có thể gây tác động tổng hợp của nhiều loại hình thiên tai như gió mạnh, mưa lớn, lũ, lũ quét, sạt lở đất và ngập lụt.

Riêng về mưa, trung tâm cảnh báo từ đêm 27 đến ngày 30/9, Bắc Bộ và khu vực từ Thanh Hóa đến TP Huế có khả năng xảy ra đợt mưa lớn diện rộng với tổng lượng phổ biến 100-300 mm, cục bộ có nơi trên 400 mm. Riêng đồng bằng Bắc Bộ và từ Thanh Hóa đến Quảng Trị mưa 200-400 mm, có nơi trên 600 mm. Hà Nội là một trong 6 tỉnh thành đồng bằng Bắc Bộ, bên cạnh Hải Phòng, Quảng Ninh, Hưng Yên, Bắc Ninh, Ninh Bình.

Trong báo cáo về công tác phòng chống bão Bualoi chiều 29/9, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá “công tác dự báo, cảnh báo được thực hiện tương đối tốt, là tiền đề cho công tác chỉ đạo, điều hành từ trung ương đến cơ sở”. Tuy nhiên, tại sao thiệt hại do bão Bualoi vẫn rất cao? Nếu so với cơn bão gần nhất, Kajiki đổ bộ Hà Tĩnh – Nghệ An hôm 25/8 với sức gió cấp 8-11 làm 9 người chết, mất tích, 77 người bị thương, gây thiệt hại 2.900 tỷ đồng.

Bão mạnh, tổ hợp đa thiên tai

Theo ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia, Bualoi là cơn bão hiếm thấy ở nhiều khía cạnh. Bão di chuyển trên biển với tốc độ 30-35 km/h, gần gấp đôi trung bình, khi vào đất liền thì đi chậm lại, nhưng vẫn lưu trên đất liền suốt 12-13 giờ, lâu hơn phần lớn cơn bão từng ghi nhận ở Bắc Trung Bộ. Hoàn lưu gió mạnh trải khắp 11/21 tỉnh ven biển, từ Nam Hà Tĩnh đến Bắc Quảng Trị hứng gió cấp 10-11, giật 13-14.

Ông Lê Ngọc Quyết, Phó giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn Hà Tĩnh, nhận xét nhìn lại khoảng 10 năm qua, Bualoi rất khác biệt so với các cơn bão đổ bộ trên địa bàn. Gần nhất nếu so với bão Kajiki hay cơn bão mạnh nhất đổ bộ địa bàn là Doksuri năm 2017, Bualoi nguy hiểm hơn.

Bão không chỉ quét dọc vùng ven biển mà lan sâu vào cả miền núi, mở rộng toàn tỉnh. Các xã trước đây thuộc huyện miền núi Hương Khê, nơi hiếm khi gió mạnh, thì lần này ghi nhận gió giật cấp 10. Xã Hương Sơn giáp ranh hứng gió giật cấp 9, phường sát biển Hoành Sơn, nơi tâm bão đi qua, gió cấp 11, giật 14.

Dù ở cuối vòng đời cơn bão (ngày thứ sáu), Bualoi khi vào đất liền, chịu sự ma sát lớn song quá trình suy yếu lại chậm. Cụ thể, bão đổ bộ Đèo Ngang lúc 0h30 cấp 11, đến 5h khi ở Hà Tĩnh – Nghệ An giảm còn cấp 9-10, đến 7h giảm thêm một cấp và 10h mới xuống cấp 8. Suốt ba tiếng sau đó, bão ở biên giới Nghệ An – Trung Lào duy trì cấp 8, sang đến Thượng Lào mới thành áp thấp nhiệt đới.

Tính tổng thời gian bão quần thảo trên đất liền kéo dài khoảng 13 tiếng, gần gấp đôi so với bão Kajiki (7 tiếng), khiến mức độ tàn phá nặng nề hơn. “Nhiều năm làm dự báo, chúng tôi hiếm khi chứng kiến cơn bão nào mạnh, quần thảo lâu trên đất liền như vậy. Theo dõi radar, cán bộ khí tượng luôn căng thẳng khi thấy bão không có dấu hiệu giảm cấp”, ông Quyết nói.

Nguy hiểm hơn là lốc xoáy hình thành trong bão Bualoi. Ít nhất 10 trận lốc xoáy được ghi nhận trước, trong và sau bão tại TP Huế, Hà Tĩnh, Nghệ An, Ninh Bình, Hưng Yên, Quảng Ninh, Hải Phòng. Lốc xoáy quy mô nhỏ, đường kính chỉ vài chục đến vài trăm mét, song sức gió có thể đạt 180 km/h, thậm chí hơn 300 km/h – mạnh hơn nhiều so với bão cấp 12. Vì nhỏ nên các radar, vệ tinh gần như không thể nắm bắt được vị trí, hình hài lốc xoáy để dự báo, chỉ có thể cảnh báo.

Thực tế cho thấy rạng sáng 29/9, cơn lốc xoáy quét qua xã Khánh Thành, huyện Yên Khánh cũ, tỉnh Ninh Bình cuốn sập hàng chục ngôi nhà, khiến 9 người chết. Một số người dân vùng bị lốc xoáy quét qua mô tả “chỉ trong vài phút, làng xóm tan hoang, nhà cửa đổ sập như bị bom đánh”. Tỉnh Hưng Yên cũng ghi nhận hai trường hợp tử vong vào sáng 29/9 do hiện tượng cực đoan này.

“Sự kết hợp giữa bão mạnh, mưa lớn, lốc xoáy, lũ ống, lũ quét và sạt lở đất đã tạo thành ‘tổ hợp đa thiên tai’ hiếm thấy, vượt ngoài khả năng chống chịu của hạ tầng và kịch bản ứng phó thông thường”, một chuyên gia khí tượng nói.

‘Chủ quan trong ứng phó’

Trong báo cáo chiều 29/9, Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ ra ngoài yếu tố thiên nhiên khắc nghiệt, thiệt hại do bão Bualoi còn đến từ sự chủ quan. Vẫn còn tình trạng một số người dân chưa thực hiện nghiêm túc, đầy đủ chỉ đạo, khuyến cáo của cơ quan chức năng trong phòng, chống bão dẫn đến thiệt hại như quay lại tàu thuyền khi bão chưa tan và tham gia giao thông khi có gió bão.

Nhiều địa phương chưa tổ chức cắt tỉa cành cây, chằng chống, gia cố nhà cửa, công sở, kho tàng, biển quảng cáo, dẫn đến bị tốc mái, gẫy đổ rất nhiều. “Một bộ phận người dân, doanh nghiệp tại một số nơi còn chủ quan, lơ là, kỹ năng ứng phó với thiên tai, bão lũ còn hạn chế… dẫn đến một số thiệt hại đáng tiếc về người, tài sản”, báo cáo của Bộ nêu.

Tại Quảng Trị, bão đổ bộ vào phía bắc tỉnh, thời gian lưu bão không lâu như Hà Tĩnh, lượng mưa không quá lớn, nhưng tỉnh vẫn ghi nhận 3 người chết và 8 mất tích. Họ đã ở trên tàu cá neo trên sông Gianh khi bão ập đến, dù chính quyền đã ban lệnh cấm biển từ sớm, kêu gọi 145 tàu với 810 ngư dân di chuyển vào nơi an toàn. Sóng lớn đánh đứt dây neo, tàu lật, ngư dân không kịp thoát.

Anh Sa Lê, ngư dân sống sót, kể: “Cả 13 người vừa ăn tối thì tàu nghiêng mạnh, nước tràn vào, chỉ vài phút sau đã chìm. Tôi may mắn bơi vào bờ nhờ ôm can nhựa. Người đi làm thuê chỉ biết nghe thuyền trưởng, không có lựa chọn khác”.

Cũng cho rằng có sự chủ quan của một bộ phận người dân, ông Trần Đức Thịnh, Chánh văn phòng Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn Hà Tĩnh, Chi cục trưởng Thủy lợi Hà Tĩnh, nói công tác chuẩn bị trước và trong bão đã được tỉnh làm triệt để, hàng nghìn hộ dân được di dời. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp tử vong và chấn thương, đều xảy ra khi quay về khắc phục hậu quả.

Theo ghi nhận của VnExpress, tại một số xã ven biển ở Nghệ An, Hà Tĩnh, trước thời điểm bão đổ bộ, nhiều người dân là các chủ đầm tôm, bè cá vẫn chưa chịu về nhà tránh trú, cố nán lại di dời tài sản. “Nhiều sự cố không xảy ra trong tâm bão mà đến từ lúc chống bão, hoặc lúc khắc phục hậu quả, đều do thiếu ý thức an toàn”, một lãnh đạo xã ở Hà Tĩnh nói.

Đức Hùng – Gia Chính – Đắc Thành