Cơ chế đặc thù cho đường sắt tốc độ cao phải xác lập mối quan hệ hài hòa giữa quyền lợi và nghĩa vụ, đảm bảo an ninh, an toàn tài chính quốc gia, theo Phó thủ tướng.
Tại cuộc họp ngày 3/11, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng việc trình Quốc hội nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam là yêu cầu lớn. Theo đó, các cơ chế này cần được xác định rõ mối quan hệ với các chính sách đang áp dụng cho phương thức đầu tư công trong lĩnh vực hạ tầng thiết yếu, các ưu đãi cho đầu tư tư nhân, phương thức đối tác công tư (PPP). Nhà điều hành cũng cần có cơ chế kiểm soát rủi ro, bảo vệ an toàn nguồn vốn nhà nước.
“Khi đầu tư công, Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý và rủi ro. Còn đầu tư tư nhân, doanh nghiệp sẽ quản lý và phải chịu trách nhiệm tương ứng. Vì vậy, cơ chế, chính sách cần xác lập mối quan hệ hài hòa giữa quyền lợi và trách nhiệm, đảm bảo an ninh, an toàn tài chính”, ông nói.
Phó thủ tướng Trần Hồng Hà phát biểu tại cuộc họp, ngày 3/11. Ảnh: VGP
Các đại biểu cũng thảo luận chi tiết liên quan tới bồi thường, tái định cư, khai thác vật liệu, phát triển đô thị theo mô hình TOD, cùng các chính sách tài chính, chuyển giao công nghệ, phát triển nhân lực và công nghiệp hỗ trợ. Họ đề cập tới phương án thu xếp vốn, giải ngân, ưu đãi thuế, vận hành khai thác, cơ chế chia sẻ chênh lệch doanh thu thực tế và phương án tài chính trong thời hạn dự án.
Về nguồn vốn, Thứ trưởng Tài chính Đỗ Thành Trung đề nghị bổ sung cơ chế chia sẻ trách nhiệm nguồn lực với ngân sách địa phương, tương tự các dự án cao tốc hiện nay. Đồng thời, Nhà nước cần cho phép huy động vốn của doanh nghiệp nhà nước có đủ năng lực tham gia đầu tư hạ tầng, thay vì chỉ sử dụng ngân sách Trung ương.
Còn theo Phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Ngọc Cảnh, dự thảo cần làm rõ cơ chế nhà nước cho vay, đặc biệt là tỷ lệ và cách tính thời hạn trả nợ theo từng lần giải ngân. Ông đề xuất điều chỉnh một số quy định liên quan đến giới hạn cấp tín dụng và trách nhiệm giám sát, để đảm bảo khả thi, phù hợp.
Cùng quan điểm, Thứ trưởng Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho rằng các cơ chế tài chính quan trọng như tỷ lệ vốn nhà nước cho vay hoặc giới hạn cấp tín dụng cần được đánh giá tác động kỹ lưỡng, nhất là nguy cơ rủi ro, phòng ngừa tiêu cực và trục lợi chính sách. Ngoài ra, nghị quyết phải thống nhất và đồng bộ với pháp luật hiện hành, như Luật Đầu tư, PPP, Đất đai và các nghị quyết liên quan.
Một số ý kiến góp ý nghị quyết cần bổ sung nội dung ràng buộc trách nhiệm, cam kết, và cơ chế xử lý nếu nhà đầu tư chậm tiến độ, vi phạm cam kết, mất khả năng tài chính hoặc phá sản. Số khác cho rằng việc đánh giá tác động của dự án cần tổng thể, không chỉ giai đoạn xây dựng mà còn khi khai thác, vận hành và bảo trì hệ thống.
Kết luận cuộc họp, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ Xây dựng sớm hoàn thiện dự thảo đảm bảo bao quát cao, xác định rõ phạm vi, đối tượng áp dụng cho cả ba hình thức gồm đầu tư công, đầu tư tư nhân và PPP.
Bộ Xây dựng được giao làm rõ mối quan hệ giữa nghị quyết này với cơ chế đặc thù hiện hành cho ngành đường sắt, vật liệu xây dựng. Phó thủ tướng lưu ý những cơ chế hiệu quả cần được kế thừa, tích hợp, đồng thời nâng cấp các nội dung chưa đủ mạnh. Việc này nhằm bảo đảm nghị quyết thực sự có tính đột phá, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Với cơ chế Nhà nước cho vay trong đầu tư kinh doanh, Phó thủ tướng nói nghị quyết cần quy định trách nhiệm doanh nghiệp trong cả hai trường hợp, gồm rủi ro khách quan (thiên tai, dịch bệnh) và rủi ro chủ quan do yếu kém hoặc vi phạm. Theo đó, cơ quan soạn thảo cần tính tới cả phương án Nhà nước tiếp quản hoặc quốc hữu hóa tài sản khi cần thiết để bảo vệ lợi ích công.
Ngoài ra, năng lực và chuyển giao công nghệ của nhà đầu tư là yêu cầu then chốt. Nhà đầu tư phải có lộ trình rõ ràng từ tiếp nhận, vận hành, bảo trì đến sản xuất, chế tạo trong nước. Việc này dựa trên khả năng hấp thụ công nghệ, năng lực nhân lực và quy mô thị trường nội địa, kèm cam kết chuyển giao cụ thể, khả thi.
Dự thảo nghị quyết cũng cần làm rõ cơ chế quản lý, sở hữu tài sản, phương thức vận hành và trách nhiệm giữa Nhà nước, doanh nghiệp và Tổng công ty Đường sắt Việt Nam trong toàn bộ vòng đời dự án, tránh chồng chéo và rủi ro pháp lý.
Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam được Quốc hội chốt chủ trương đầu tư tháng 11/2024 với tổng vốn sơ bộ khoảng 1,7 triệu tỷ đồng, tương đương 67 tỷ USD. Tuyến đường dài 1.541 km, điểm đầu tại ga Ngọc Hồi (Hà Nội), điểm cuối tại ga Thủ Thiêm (TP HCM), đi qua 20 tỉnh thành. Đây là một trong những công trình hạ tầng chiến lược được kỳ vọng tạo động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế. Dự án được áp dụng hình thức đầu tư công, tổng mức đầu tư sơ bộ 1,713 triệu tỷ đồng (hơn 67 tỷ USD).
Trước đó, một số doanh nghiệp thể hiện mong muốn tham gia đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam, như Vinspeed (thuộc Vingroup), Thaco, liên danh Mekolor – Great USA, Công ty Xây dựng Thăng Long Quốc gia, Vận tải Đường sắt Việt Nam… Hoà Phát cũng dự kiến xây một nhà máy thép nhằm cung cấp sản phẩm thép ray cho dự án này.
Phương Dung