Đồng thời xây dựng chiến lược trọng dụng nhân tài để thúc đẩy động lực tăng trưởng quan trọng nhất – phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Quan điểm này được PGS.TS Võ Đại Lược, nguyên viện trưởng Viện Kinh tế và chính trị thế giới, đưa ra khi bàn về cuộc đổi mới lần 2 của Đảng với quyết tâm đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển, công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước, trở thành nước phát triển, có thu nhập cao.
PGS.TS Võ Đại Lược cho hay ông từng tham gia tổ tư vấn của cố Tổng Bí thư Trường Chinh, cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt và cố Thủ tướng Phan Văn Khải.
Thời cơ hiện nay là chưa từng có
* Từng giữ vai trò thành viên tổ tư vấn cho nhiều đời lãnh đạo cấp cao của Đảng, Chính phủ trong công cuộc đổi mới lần 1, ông nhìn nhận thế nào về công cuộc đổi mới lần 2 của Đảng với cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy, sáp nhập tỉnh thành, thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế tư nhân?
– Thời cơ hiện nay là chưa từng có, khi thực hiện công cuộc đổi mới lần 1, chúng ta vừa thoát khỏi chiến tranh, vẫn bị bao vây, cấm vận.
Liên Xô lúc đó cũng gặp nhiều khó khăn nên sự chi viện cho Việt Nam rất ít. Bối cảnh đổi mới lần 1 chúng ta cực kỳ khó khăn, lạm phát của Việt Nam những năm 1986 – 1987 lên tới 700%, đến năm 1988 hơn 100%.
Còn bây giờ chúng ta đã là đối tác chiến lược với tất cả các nước lớn. Chúng ta đã ký 18 hiệp định thương mại tự do với tất cả các đối tác lớn trên thế giới. Nhưng như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói, phải tiến hành những cải tổ mạnh dạn, đó là sáp nhập các bộ, ngành, các tỉnh, thành phố với nhau để mở rộng không gian phát triển.
Tôi đánh giá cao chủ trương tinh gọn bộ máy, giảm mạnh biên chế, việc này lẽ ra phải làm sớm hơn, đây là tinh thần đột phá, đổi mới, dám làm.
Nhưng tôi cho rằng chúng ta vẫn chưa có một chính sách trọng dụng nhân tài cụ thể. Trong khi Trung Quốc họ có chính sách rõ ràng, có một cơ quan chiêu dụng nhân tài người Trung Quốc học, làm việc ở Mỹ, châu Âu về nước thì tất cả các chế độ đang được hưởng ở Mỹ, châu Âu sẽ được giữ nguyên.
Tôi nhớ cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt từng mời cố Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu sang làm cố vấn. Ông Lý Quang Diệu đã đến làm việc với Viện Kinh tế và chính trị thế giới 10 ngày, với hàng loạt buổi tọa đàm, trao đổi.
Tôi có hỏi ông Lý Quang Diệu chính sách nhân sự của Singapore thế nào, ông ấy cho biết ở Singapore chỉ có hai chức bộ trưởng trong Chính phủ bắt buộc phải là người Singapore là Bộ Quốc phòng và Bộ An ninh, các bộ trưởng khác họ sẵn sàng thuê những người tài giỏi từ nước ngoài và trả lương rất cao.
Tôi cũng từng kiến nghị đối với vị trí giám đốc các doanh nghiệp nhà nước nên thuê người giỏi từ nước ngoài làm để phát huy tối đa hiệu quả kinh doanh các doanh nghiệp nhà nước.
Chúng ta phải học tập các nước trong chiến lược, chính sách trọng dụng nhân tài từ ngay các nước trong khu vực. Nếu không thì công cuộc sáp nhập, tinh gọn bộ máy, các cơ quan phình to nhưng lại giao cho những cán bộ không đủ năng lực quản lý, như vậy bộ máy khó hoạt động hiệu quả. Phải chọn được người tài vào vị trí quản lý bộ máy sau sáp nhập.
Hơn nữa, chính sách trọng dụng nhân tài của Việt Nam phải vượt trội, hấp dẫn hơn các nước trong khu vực để thu hút được họ về làm việc, cống hiến cho đất nước. Đã thuê người tài thì không nên giới hạn là người Việt hay người nước ngoài. Đã thuê người tài thì phải tin tưởng.
Vấn đề thứ hai là xây dựng thể chế tốt, thuê được nhân tài nhưng thể chế không tốt thì họ không phát huy được khả năng. Cái cản trở Việt Nam bứt phá hiện nay là thể chế.
Chúng ta đang làm luật theo hướng bộ nào quản lý thì giao cho bộ đó soạn dự thảo luật, nên các bộ làm luật theo hướng chung chung để trình Quốc hội thông qua, sau đó họ mới có dự thảo nghị định, thông tư, chỉ thị rồi nhiều khi cài cắm lợi ích cục bộ của bộ, ngành vào.
Kinh nghiệm cải cách của Nhật Bản cũng cho thấy khi Minh Trị lên ông đã cho nhập thể chế từ châu Âu, theo đó Nhật Bản đã nhập nguyên nhiều dự luật của châu Âu về áp dụng tại Nhật Bản. Kinh nghiệm Đài Loan, Hàn Quốc cũng nhập toàn bộ thể chế của Nhật Bản về để bứt phá, phát triển.
Với Singapore thì ông Lý Quang Diệu đã quyết định nhập toàn bộ thể chế của Anh về áp dụng. Ông Lý Quang Diệu giải thích lý do nhập vì Anh là nước có thể chế, luật pháp hoàn thiện sớm nhất.
Trong khi thể chế của chúng ta vẫn là một rào cản lớn, chúng ta có Luật Phá sản nhưng hằng năm có hàng chục ngàn doanh nghiệp ngừng hoạt động nhưng phá sản theo luật chỉ vài trăm. Tương tự như Luật Môi trường của ta khi xảy ra các sự cố Vedan, Formosa chúng ta không xử được theo luật.
Doanh nghiệp chỉ cúi đầu nhận tội và đền bù là xong. Luật Môi trường có thể nhập khẩu được từ các nước có nền tư pháp phát triển vì nó là tiêu chuẩn chung toàn cầu, chúng ta chỉ cần áp dụng nguyên bản là xử được các vụ việc vi phạm môi trường.
PGS.TS Võ Đại Lược – Ảnh: DANH KHANG
Cần có luật về phát triển doanh nghiệp tư nhân
* Năm 1986 khi tham vấn cho cố Tổng Bí thư Trường Chinh (lúc đó là quyền Tổng Bí thư) các ông đã đề cập tới chuyện tư nhân hóa, sản xuất hàng hóa theo thị trường. Vậy tại sao đến thời điểm này chúng ta vẫn phải định hướng đưa kinh tế tư nhân trở thành một động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng nhất?
– Một trong những điểm quan trọng nếu chúng ta không làm thì không có được đổi mới sáng tạo, đó là phát triển doanh nghiệp tư nhân. Mọi đổi mới sáng tạo đều do doanh nghiệp thực hiện. Các doanh nghiệp nhà nước đang là chủ đạo nhưng lại không có động lực đổi mới sáng tạo. Ngay từ những năm 1990, có một Việt kiều Mỹ mang về Việt Nam ba phát minh để áp dụng tại Việt Nam.
Đó là phát minh về lò nấu cát 4.000 độ C sản xuất pha lê để tận dụng nguồn cát phong phú tại Việt Nam (khi đó lò nấu cát sản xuất pha lê của Tiệp Khắc 2.000 độ C đã nhất khối xã hội chủ nghĩa rồi). Phát minh thứ hai là máy sản xuất nước từ không khí. Phát minh thứ ba là sản xuất phân vi sinh. Nhưng khi đến Việt Nam họ không phát huy được và chỉ để lại một phát minh về phân vi sinh tại Việt Nam.
Hầu hết phát minh ở Mỹ đều thuộc khu vực doanh nghiệp tư nhân và nếu có 10 phát minh ở Mỹ chỉ dùng 2, họ chỉ dùng những phát minh có lợi cho họ thôi.
Vì vậy, Đảng đã ban hành nghị quyết 57 về đổi mới sáng tạo, nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân với chủ trương rất đúng đắn là: Phát triển mạnh mẽ doanh nghiệp tư nhân và tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, đồng thời khuyến khích tư nhân đầu tư vào nghiên cứu phát triển. Đây là sự đổi mới quan điểm về tư duy phát triển, từ đây sẽ dẫn đến các đổi mới về thể chế, luật pháp.
* Theo ông, sau gần 40 năm đổi mới thì đâu là nút thắt làm cho khu vực tư nhân chưa bứt phá được?
– Trước đây chúng ta chỉ coi khu vực kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng, nhưng nay chúng ta coi kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất, động lực chủ yếu trong phát triển kinh tế đất nước.
Tư duy này cần được đưa vào thực tế, cụ thể hóa bằng những văn bản luật để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển. Tôi cho rằng cần có luật về phát triển doanh nghiệp tư nhân, bảo đảm quyền kinh doanh của mọi người dân.
Các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam phải được ưu tiên ngang với doanh nghiệp FDI. Hiện các doanh nghiệp FDI đang được trải thảm đỏ, hưởng nhiều ưu đãi hơn doanh nghiệp tư nhân trong nước. Chúng ta cần học kinh nghiệm thu hút đầu tư FDI từ Singapore, họ chỉ xem đầu tư từ Mỹ, châu Âu vào Singapore là đầu tư nước ngoài được ưu đãi.
Các doanh nghiệp châu Á đầu tư vào Singapore họ xem như doanh nghiệp trong nước. Vì Mỹ, châu Âu có luật chống tham nhũng rất nghiêm, kể cả doanh nghiệp đầu tư ra nước ngoài nếu bị phát hiện liên quan tới tham nhũng sẽ bị xử nghiêm, có thể bị đi tù.
Trung Quốc đã thí điểm thể chế đột phá, Thường vụ Quốc vụ viện của họ chỉ ban hành một nghị định với các quy định áp dụng cho từng đặc khu, giao quyền tự chủ cho các đặc khu để thúc đẩy phát triển kinh tế. Có những đặc khu của họ là một khu công nghệ cao. Hiện chúng ta cũng đang chủ trương phát triển 13 đặc khu kinh tế.
* Nhìn vào các trụ cột phát triển hiện nay, ông nhìn nhận thế nào về công cuộc đổi mới lần 2 mà Đảng đang tiến hành?
– Muốn đổi mới phải có nhân tài, không có nhân tài thì không đổi mới được, phải có chiến lược trọng dụng nhân tài thỏa đáng, cạnh tranh được với các nước xung quanh. Thứ hai là phải có thể chế chính sách hiện đại, thúc đẩy phát triển.
Bên cạnh đó, cần có quyết tâm, nỗ lực cao nhất từ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, người đóng vai trò quyết định với sự phát triển đất nước.