Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh Nhà nước pháp quyền phải kiểm soát quyền lực, bảo đảm mọi quyết định đúng pháp luật và vì dân, không để người dân phải “xin” những gì lẽ ra được hưởng.
Chiều 4/11, phát biểu trước Quốc hội về những điểm mới và định hướng lớn trong dự thảo Văn kiện trình Đại hội 14, Tổng Bí thư cho rằng Quốc hội dành trọn một buổi để đại biểu thực hiện “trọng trách rất đặc biệt” – góp ý cho các văn kiện định hướng con đường phát triển đất nước trong nhiều năm tới. Ông khẳng định tiếng nói của đại biểu không chỉ là ý kiến cá nhân, mà là tiếng nói của cử tri, của thực tiễn đời sống, kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và của những người làm luật. Vì vậy, mỗi ý kiến góp ý cần đi thẳng vào những vấn đề cốt lõi của thể chế và phương thức tổ chức thực thi quyền lực nhà nước.
Về xây dựng thể chế, Tổng Bí thư cho rằng Quốc hội ban hành luật để quản lý xã hội bằng pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn tình trạng “luật thì đúng mà làm thì khó”, “trên nghị trường thì thông, xuống cơ sở thì vướng”. Ông đề nghị đại biểu làm rõ nguyên nhân vì sao có những luật, nghị định, thông tư được chuẩn bị rất công phu nhưng cán bộ cơ sở không dám làm; doanh nghiệp thì loay hoay, người dân lúng túng. Theo ông, cần chỉ ra những quy định chồng chéo, cách hiểu khác nhau giữa các bộ, ngành, hoặc nơi trao quyền nhưng lại buộc cán bộ chịu trách nhiệm vượt quá khả năng kiểm soát.
Tổng Bí thư yêu cầu hướng tới hệ thống pháp luật “dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện”. Câu chữ trong luật phải rõ ràng, không để khoảng mờ cho sự lạm dụng hay né tránh. Chính sách ban hành phải đo được tác động, kiểm soát được rủi ro và tạo thuận lợi chứ không sinh thêm thủ tục. “Một đạo luật tốt không phải là đạo luật viết hay, mà là đạo luật đi được vào cuộc sống”, ông nói và đề nghị Quốc hội góp ý cụ thể để bổ sung, điều chỉnh các định hướng trong văn kiện Đại hội 14. “Chúng ta phải nói thẳng để sửa thẳng”, ông đề nghị.
Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu chiều 4/11 trước Quốc hội. Ảnh: Giang Huy
Về Nhà nước pháp quyền, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, đây không chỉ là việc có hệ thống luật pháp đầy đủ, mà trước hết là thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, kiểm soát quyền lực, công khai, minh bạch và giải trình trước nhân dân. Ông đặt câu hỏi: “Chúng ta đã làm đủ chưa để mỗi quyền lực đều được ràng buộc trong khuôn khổ pháp luật, vận hành đúng thẩm quyền, đúng mục đích, đúng lợi ích của nhân dân? Còn tình trạng nào người dân phải xin những thứ lẽ ra được hưởng?”. Nếu chưa có câu trả lời thỏa đáng, theo ông, đó chính là chỗ Nhà nước pháp quyền chưa hoàn chỉnh.
Tổng Bí thư khẳng định xây dựng Nhà nước pháp quyền là xây dựng một nhà nước mạnh nhưng không lạm quyền; có kỷ cương nhưng không xa dân; hành động quyết liệt nhưng nhân văn, có đối thoại và thuyết phục. Những định hướng này cần được thể hiện rõ trong văn kiện Đại hội 14.
Đề cập việc phân cấp, phân quyền và tổ chức bộ máy, Tổng Bí thư cho biết Quốc hội và Chính phủ đã có nhiều nghị quyết, đề án tinh gọn bộ máy, sắp xếp đầu mối, đổi mới mô hình chính quyền địa phương. Giờ đây có hai câu hỏi cần được trả lời là: phân cấp cái gì, cho ai, kèm điều kiện gì; và cơ chế kiểm tra, giám sát, chịu trách nhiệm ra sao. Nơi nào cấp dưới quyết nhanh, sát dân hơn thì phải mạnh dạn giao quyền, nhưng giao quyền không đồng nghĩa đẩy việc hay rủi ro xuống. “Giao quyền phải đi cùng nguồn lực, nhân lực, công cụ, và cả vùng an toàn pháp lý để cán bộ dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung – chứ không phải chịu trách nhiệm cá nhân một cách oan uổng”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.
Theo Tổng Bí thư, việc sắp xếp mô hình chính quyền hai cấp là bước đi quan trọng, nhạy cảm, liên quan trực tiếp đến đời sống người dân và cán bộ cơ sở. Ông mong đại biểu góp ý cụ thể để mô hình này không làm người dân xa chính quyền, không đứt gãy dịch vụ công. “Tuyệt đối không để tuyên bố tinh gọn bộ máy mà lại sinh thêm tầng nấc xin – cho ngoài thực tế”, ông lưu ý, đồng thời nhấn mạnh chính quyền cơ sở phải có quyền, có nguồn lực và hành lang pháp lý để kiến tạo phát triển.
Tổng Bí thư yêu cầu bảo đảm mối quan hệ thông suốt giữa ba cấp chính quyền trung ương, tỉnh, cơ sở – tránh tình trạng “ba lớp chuyền trách nhiệm cho nhau để nhân dân chạy vòng quanh”. Ông đề nghị đại biểu Quốc hội, với thực tiễn đi cơ sở nhiều, góp ý thật kỹ cho những điểm này.
Về quan hệ giữa Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và nhân dân, Tổng Bí thư khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của Cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên, cần làm rõ Đảng lãnh đạo bằng gì – bằng đường lối đúng, bằng nêu gương, tổ chức thực hiện hiệu quả, hay bằng mệnh lệnh hành chính. Ông đề nghị làm rõ phương thức để Đảng lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện nhưng không làm thay, không bao biện, không buông lỏng; Chính phủ quản lý theo pháp luật, dám chịu trách nhiệm; Mặt trận và đoàn thể là cầu nối tin cậy giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. “Nếu nói lấy dân làm trung tâm thì phải có cơ chế để dân có tiếng nói, quyền giám sát và cơ hội tham gia thực chất”, ông nhấn mạnh.
Về vai trò cầm quyền của Đảng, Tổng Bí thư cho rằng Đảng cầm quyền tức là gánh trách nhiệm trước dân về sự phát triển đất nước và cuộc sống hàng ngày của nhân dân. Cầm quyền không chỉ là đưa ra đường lối, mà còn là tổ chức thực hiện, kiểm tra thực hiện, chịu trách nhiệm về kết quả.
Vì vậy, các văn kiện Đại hội 14 không thể chỉ nói “tăng cường sự lãnh đạo của Đảng” chung chung, mà phải làm rõ Đảng lãnh đạo để mọi chính sách, đạo luật phục vụ nhân dân, phát triển đất nước, giữ ổn định và đoàn kết toàn dân. Đảng lãnh đạo để chống tư duy cục bộ, lợi ích nhóm, tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, đồng thời bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.
Về đổi mới tư duy quản trị quốc gia, Tổng Bí thư cho rằng thế giới và thực tiễn trong nước thay đổi rất nhanh, nên nếu tư duy chậm hơn thực tiễn, văn kiện sẽ lạc hậu. Ông đề nghị đại biểu chỉ rõ trong văn kiện điểm nào còn tư duy cũ, cách làm cũ; chỗ nào vẫn còn thói quen “xin – cho”, trong khi Nhà nước phải đóng vai trò kiến tạo, phục vụ?
Ông khẳng định mô hình quản trị quốc gia trong giai đoạn tới phải dựa trên pháp luật minh bạch, dữ liệu tin cậy, hạ tầng số hiện đại, bộ máy tinh gọn, cán bộ liêm chính, kỷ cương đi đôi với phục vụ – “đó mới là quản trị kiến tạo phát triển, không phải quản trị xin – cho”.
Tổng Bí thư kêu gọi đại biểu đóng góp bằng ví dụ cụ thể từ ngành, địa phương, lĩnh vực mình phụ trách, chỉ rõ chỗ nào còn thủ tục rườm rà, người dân bức xúc hay còn “chạy cơ chế”. “Chúng ta nêu thẳng, không né tránh. Có nhìn thẳng thì mới sửa được”, ông nói.
Ông cho biết Tiểu ban Văn kiện đã nêu 18 điểm mới được coi là đột phá, thể hiện tinh thần đổi mới, dám tổ chức lại bộ máy và phương thức vận hành. Tổng Bí thư đề nghị đại biểu đánh giá xem 18 điểm này đã đủ tầm chưa, còn chỗ nào mới dừng ở mức “định hướng” hay “chủ trương”, trong khi xã hội cần câu trả lời và lộ trình rõ ràng, trách nhiệm rõ người. Đồng thời, đại biểu cần chỉ ra những vấn đề chưa được gọi tên đúng mức và các “nút thắt” nếu không tháo gỡ sớm sẽ gây hệ lụy cho 5 năm tới.
Theo Tổng Bí thư, văn kiện Đại hội là “văn kiện gốc”, nếu làm rõ ngay từ đầu sẽ thuận lợi cho quá trình thể chế hóa, xây dựng luật và tổ chức thi hành. Ngược lại, nếu còn chung chung sẽ dễ dẫn tới cách hiểu, cách làm khác nhau, thậm chí vận dụng tùy tiện – và người chịu thiệt nhất chính là nhân dân.
Tổng Bí thư mong các cuộc thảo luận, góp ý cho văn kiện sẽ thẳng thắn, trách nhiệm, xây dựng và đi tới mẫu số chung giản dị: đất nước phát triển bền vững; xã hội trật tự, kỷ cương, nhân văn; người dân được bảo vệ và có cơ hội vươn lên bằng sức lao động của chính mình. “Ai làm đúng pháp luật thì được bảo hộ, ai làm sai thì bị xử lý công bằng, không có vùng cấm”, ông nói, bày tỏ tin tưởng các đại biểu với bản lĩnh, kinh nghiệm và sự gắn bó cử tri sẽ hoàn thành tốt trọng trách này.
Sơn Hà