Thuế phải thúc đẩy tinh thần kinh doanh

GS.TS Hoàng Văn Cường – Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội – khẳng định như vậy khi trao đổi với Tuổi Trẻ về Luật Quản lý thuế sửa đổi, dự kiến sẽ được Quốc hội thảo luận và thông qua tại kỳ họp vào tuần sau.

Ông Cường nói: “Các doanh nghiệp, hộ và cá nhân kinh doanh hay nói chung là người kinh doanh, khi sản xuất kinh doanh có lợi nhuận, phải có trách nhiệm kê khai và đóng góp đầy đủ nghĩa vụ của mình. Trong khi đó, quản lý thuế phải góp phần giúp cho người dân, doanh nghiệp yên tâm đầu tư sản xuất kinh doanh”.

Cần chuyển đổi số cách quản lý thuế

* Theo ông, cách quản lý thuế như thế nào để tạo sự yên tâm cho doanh nghiệp, người dân?

– Trước đây, chúng ta chưa áp dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, người kinh doanh đều phải kê khai, lưu trữ trên giấy tờ, sổ sách rồi xếp hàng mua hóa đơn của cơ quan thuế, phải lập báo cáo để gửi cho cơ quan thuế. Còn bây giờ, thời đại cách mạng 4.0 rồi, tất cả mọi thứ đều có thể số hóa.

Trên thực tế, vài năm trở lại đây, các thủ tục về thuế như kê khai, xuất hóa đơn, nộp thuế, hoàn thuế… thực hiện đều trên môi trường điện tử. Người kinh doanh không cần phải lập sổ sách đầu vào, hàng tồn, hàng bán ra, giá nhập, công nợ… theo cách truyền thống nữa mà dữ liệu được nhập lên phần mềm quản lý. Điển hình, những doanh nghiệp lớn, tập đoàn lớn khi bán hàng ra thu tiền về, phải xuất hóa đơn điện tử và kết nối được với cơ quan quản lý thuế.

Đối với doanh nghiệp, quản lý thuế có lẽ không thay đổi nhiều khi mọi thứ đã gần như được số hóa. Nhưng phương thức quản lý thuế sẽ thay đổi rất lớn đối với hộ kinh doanh – một lực lượng quan trọng trong nền kinh tế. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân nhấn mạnh chấm dứt thuế khoán trong năm 2026. Như vậy, hơn 5 triệu hộ kinh doanh sẽ chuyển từ thuế khoán sang thuế kê khai.

Điều này đồng nghĩa với việc hộ kinh doanh bán hàng xuất hóa đơn điện tử, nộp thuế theo doanh thu thực tế bán ra, sử dụng phần mềm bán hàng thay vì ghi chép sổ sách thủ công như bao lâu nay. Khi bán một cái bật lửa, gói mì, hộp bánh ngọt…, người bán hàng chỉ cần đưa hàng vào máy tính tiền. Máy sẽ nhận diện mặt hàng, đơn giá và số lượng, tổng số tiền mà người mua phải trả.

Phần mềm tự tính toán rồi in ra phiếu tính tiền, được xem là hóa đơn. Ngay lập tức thông tin về trị giá đơn hàng cũng được chuyển đến cơ quan thuế. Khi đã có thông tin về doanh thu rồi, hệ thống tự tính số tiền thuế hằng tháng mà hộ kinh doanh phải nộp. Và như vậy người kinh doanh chuyên tâm sản xuất – kinh doanh mà không cần phải lo kê khai, báo cáo sổ sách với cơ quan thuế nữa.

Hộ kinh doanh hoạt động sẽ chuyên nghiệp hơn

* Người kinh doanh, nhất là hộ kinh doanh được lợi gì khi chuyển sang thuế kê khai?

– Điều quan trọng hơn của việc số hóa, chuyển đổi việc ghi chép thủ công sang sử dụng phần mềm bán hàng giúp hộ sản xuất, kinh doanh quản lý hoạt động kinh doanh thuận tiện và chuyên nghiệp hơn.

Mọi thông tin từ hàng nhập, số lượng, đơn giá đến hàng bán ra cũng vậy, các chi phí phát sinh… tất cả đều có trên máy tính, điện thoại thông minh, không cần phải ghi chép sổ sách thủ công như lâu nay nữa. Nhờ đó người kinh doanh đánh giá được hiệu quả kinh doanh, mở rộng quy mô theo hướng phát triển. Đây cũng chính là mục tiêu mà chúng ta hướng đến hộ kinh doanh sẽ hình thành doanh nghiệp.

Đối với cơ quan quản lý, phải số hóa toàn bộ quá trình quản lý trong đó có quản lý thuế. Nhà nước sẽ quản lý được thuế theo hướng những người nào kinh doanh tốt thì nộp thuế cao và ngược lại người ta kinh doanh thua lỗ thì không phải nộp thuế. Điều này tạo ra tính minh bạch công khai trong quản lý thuế.

Khi đã số hóa, đã ứng dụng công nghệ rồi thì cơ quan thuế quản lý trên hệ thống dữ liệu, qua đó phát hiện dấu hiệu bất thường như nhập vào 10 đồng bán ra 100 đồng và chỉ cần kiểm tra những trường hợp có nghi ngờ này.

Cách quản lý này cũng sẽ khuyến khích doanh nghiệp, người dân kinh doanh trung thực, đúng quy định và yên tâm phát triển sản xuất – kinh doanh. Tôi cũng xin nói thêm dù ban đầu thực hiện số hóa đối với hộ kinh doanh có nhiều bỡ ngỡ, thậm chí không dễ dàng khi sử dụng phần mềm.

Nhưng về lâu dài doanh thu cũng như tiền thuế bán một gói tăm, cái bật lửa… cũng được số hóa. Đến cuối tháng, từ dữ liệu trên hệ thống, phần mềm tự tính, tổng doanh thu và số thuế trong tháng hộ kinh doanh A phải nộp bao nhiêu. Hộ kinh doanh không phải kê khai, báo cáo gì cả mà chỉ cần tra soát lại thông tin và nộp thuế.

Với cách làm đơn giản như thế, theo tôi, không hộ kinh doanh nào nghĩ đến việc trốn thuế làm gì.

* Nhưng nhiều hộ kinh doanh lo lắng sẽ phải nộp thuế nhiều hơn khi chuyển sang thuế kê khai, thưa ông?

– Mục tiêu của việc chuyển sang thuế kê khai, như tôi đã nói ở trên, là giúp người kinh doanh hoạt động chuyên nghiệp hơn và môi trường kinh doanh minh bạch, cạnh tranh lành mạnh chứ không phải là thu thuế nhiều hơn.

Vì nộp thuế theo doanh thu thực, nên doanh thu cao, làm ăn hiệu quả, người kinh doanh sẵn sàng đóng góp. Vấn đề là phải tính toán sao cho mức thuế suất và ngưỡng doanh thu tính thuế phù hợp để khuyến khích người kinh doanh tuân thủ.

Nếu mức thuế và ngưỡng tính thuế quá bất cập, khiến người ta cảm thấy buộc phải nộp, có thể họ sẽ phải nghĩ đến chuyện trốn, lách thuế.

Ngưỡng doanh thu tính thuế phải từ 1 – 2 tỉ đồng

* Theo ông, ngưỡng doanh thu tính thuế đối với hộ kinh doanh bao nhiêu là phù hợp?

– Mức khởi điểm chịu thuế kê khai sắp tới bao nhiêu là nội dung rất quan trọng. Theo quy định của Luật Thuế giá trị gia tăng, từ năm 2026, doanh thu tính thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh là 200 triệu đồng/năm, tức là đạt doanh thu trên 200 triệu đồng mới phải nộp thuế.

Bản thân tôi cho rằng mức này là thấp. Bởi với thuế thu nhập cá nhân, người nộp thuế có thu nhập từ tiền công, tiền lương được giảm trừ gia cảnh cho bản thân mình và người phụ thuộc (nếu có), phần thu nhập trên mức này mới phải nộp thuế.

Theo quy định hiện hành, mức giảm trừ cho người nộp thuế là 11 triệu đồng/tháng và người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng đang được đề xuất mức tương ứng là 15,5 triệu đồng/tháng và 6,2 triệu đồng/tháng. Theo đó, mức giảm trừ của một người nộp thuế có một người phụ thuộc là 260,4 triệu đồng/năm. Phần thu nhập trên mức này mới phải nộp thuế.

Để công bằng giữa các đối tượng nộp thuế, đối với hộ kinh doanh có được thu nhập 260 triệu đồng, ngưỡng doanh thu tính thuế sẽ phải cao hơn rất nhiều, khoảng 1 – 2 tỉ đồng chứ không phải 200 triệu đồng như quy định tại Luật Thuế giá trị gia tăng. Thường là hộ kinh doanh có ít nhất hai người làm. Do đó ngưỡng doanh thu cho một hộ kinh doanh phải được nhân đôi, đảm bảo khuyến khích hộ kinh doanh yên tâm làm ăn và cũng công bằng giữa những đối tượng người nộp thuế.

Ngoài ra, theo tôi, nên chia ngưỡng doanh thu theo ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh. Bởi trong thực tế, có những hộ kinh doanh hàng hóa, chi phí nhập hàng rất cao như một hộp sữa bột, thùng bia là vài trăm ngàn đồng nhưng bán ra có lãi chỉ 15.000 – 20.000 đồng. Tỉ lệ lợi nhuận trên doanh thu rất thấp, chủ yếu là lấy công làm lãi.

Trong khi đó với người làm dịch vụ như cắt tóc, gội đầu… chi phí đầu vào không cao như bán hàng hóa, nên thu nhập có thể 30 – 40%, thậm chí 50% doanh thu. Do vậy, cần chia ngưỡng doanh thu theo ngành nghề cũng như có mức thuế suất phù hợp.