‘Thu phí rác thải theo khối lượng không có nghĩa là mang cân từng túi’

Ngày 28/10, trong phiên thảo luận toàn thể về báo cáo giám sát thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường giai đoạn 2020 đến nay, vấn đề thu phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải sinh hoạt theo khối lượng được nhiều đại biểu đề cập. Quy định này được nêu tại Luật Bảo vệ môi trường 2020 và phải thực hiện trước năm 2025 với mục tiêu “xả nhiều trả nhiều”, khuyến khích phân loại và tái chế rác. Tuy nhiên đến nay, hầu hết các địa phương vẫn chưa thể triển khai do thiếu hướng dẫn cụ thể, hạ tầng còn yếu và nhận thức người dân chưa đồng đều.

Cần làm rõ cách hiểu về “khối lượng rác thải”

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (Phó Chủ tịch Hội doanh nhân tư nhân Việt Nam) cho rằng vướng mắc lớn nhất nằm ở khái niệm “thu phí rác theo khối lượng”, khi luật chưa có định nghĩa pháp lý rõ ràng. “Không thể hiểu theo nghĩa đen là đến từng nhà đặt túi rác lên cân để thu tiền”, ông nói, nhấn mạnh rằng cách hiểu này gây tâm lý e ngại và khiến địa phương không dám thực hiện vì sợ sai quy trình.

Theo ông, cơ quan chức năng cần ban hành khung hướng dẫn chung để tính khối lượng rác trung bình đầu người, làm cơ sở cho từng tỉnh, thành xác định mức thu phù hợp. Ở đô thị lớn, trung bình mỗi người thải khoảng 1 kg rác mỗi ngày; ở đô thị nhỏ là 0,8 kg và vùng nông thôn khoảng 0,6 kg. “Từ định mức này, địa phương sẽ tính tổng lượng rác theo số nhân khẩu rồi nhân với đơn giá xử lý. Cách làm này khoa học, dễ áp dụng, tạo sự minh bạch và công bằng giữa các hộ gia đình”, ông Huân nói.

Ông cũng đề nghị Chính phủ ban hành hướng dẫn khung để các địa phương linh hoạt điều chỉnh tùy điều kiện kinh tế – xã hội. “Không nên đợi đủ điều kiện rồi mới làm, mà cần thí điểm từng bước, bởi nếu chậm trễ, chúng ta sẽ tiếp tục đối mặt với khối lượng rác khổng lồ tăng khoảng 10% mỗi năm”, ông nói thêm.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Hội Luật gia Đồng Tháp) đồng tình với quan điểm “xả nhiều trả nhiều”, cho rằng đây là nguyên tắc tiến bộ, khuyến khích người dân thay đổi hành vi. “Hiện nay, phí thu gom rác giữa các hộ cào bằng, trong khi có hộ xả ra vài túi lớn mỗi ngày, hộ khác chỉ một túi nhỏ. Như vậy là không công bằng”, ông nói. Tuy nhiên, ông cũng nhìn nhận việc đo đếm khối lượng rác từng hộ trong điều kiện hiện nay là rất khó nếu không có công nghệ và cơ chế giám sát rõ ràng.

Túi rác chuyên dụng

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Phó đoàn Hải Phòng) cho rằng thu phí rác theo khối lượng chỉ hiệu quả nếu đi đôi với phân loại rác tại nguồn. Hiện nay, nhiều nơi người dân đã phân loại nhưng rác vẫn bị thu gom chung, khiến họ không thấy ý nghĩa của việc làm này. “Khi công tác xử lý còn lẫn lộn, người dân khó đồng thuận với chính sách thu phí”, bà nói.

Theo bà Nga, Việt Nam có thể học kinh nghiệm từ Hàn Quốc, Nhật Bản hay Đài Loan – nơi người dân sử dụng túi rác chuyên dụng có màu sắc phân biệt: xanh cho rác hữu cơ, vàng cho rác tái chế, đen cho rác còn lại. Phí được tính theo số lượng túi mà hộ gia đình sử dụng mỗi tháng. “Đây là cách làm vừa đơn giản, vừa kiểm soát được khối lượng, đồng thời buộc người dân có ý thức hơn trong phân loại và giảm rác phát sinh”, bà đề xuất.

Nữ đại biểu cũng cảnh báo nếu thu phí mà không có chế tài kèm theo, người dân có thể đổ rác trộm để né phí, gây ô nhiễm nặng hơn. Do đó, chính sách cần được thực hiện thận trọng, thí điểm tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng – nơi có hạ tầng và ý thức cộng đồng tốt hơn, trước khi mở rộng toàn quốc.

Sơn Hà