Họ không chỉ tăng năng suất, tiết kiệm chi phí mà còn mở ra con đường phát triển bền vững hơn cho hạt gạo Việt Nam.
Ông Nguyễn Văn Thích, ấp Phú An, xã Bình Hòa, huyện Châu Thành, tỉnh An Giang, gắn bó với ruộng lúa từ nhỏ. Trước đây, dù cần cù nhưng vụ được vụ mất, lợi nhuận chẳng còn bao nhiêu sau khi trừ chi phí.
“Có vụ lúa tưởng trúng mùa, nhưng tính lại lỗ vì giá phân, giá thuốc tăng. Thậm chí nhiều lúc nghĩ bỏ ruộng đi làm thuê”, ông Thích kể.
Bước ngoặt đến vào vụ Hè Thu 2025, khi ông tham gia mô hình trình diễn sử dụng phân bón Phú Mỹ do Trung tâm Khuyến nông và Tổng Công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí (Phú Mỹ – PVFCCo) phối hợp tổ chức. Trên diện tích một hecta, ông áp dụng đúng quy trình bón phân theo khuyến cáo khoa học, song song duy trì một diện tích đối chứng canh tác theo tập quán cũ để so sánh.
Kết quả, chi phí sản xuất ở ruộng áp dụng quy trình giảm hơn 868.000 đồng một ha, lượng phân bón tiết kiệm 12,5%. Trong khi đó, năng suất lúa giữ ổn định, chất lượng hạt chắc, tỷ lệ hạt lép giảm. Lợi nhuận từ ruộng trình diễn cao hơn ruộng đối chứng 2,8 triệu đồng một ha, tương đương mức tăng 19,2%. Bón phân theo mô hình trình diễn Phân bón Phú Mỹ giúp giảm 50kg phân bón so với đối chứng, tương đương 12,5%, từ đó giúp giảm một phần chi phí cho nông dân.
“Trước giờ cứ nghĩ giảm phân là mất năng suất, ai ngờ bón đúng, bón khoa học cây lại khỏe, hạt chắc. Đời nông dân tụi tui không mong gì hơn ngoài vụ lúa lời thêm vài triệu, đỡ lo tiền phân, tiền giống”, ông Thích cười nói.
Sau vụ mùa thành công, ông Thích không chỉ tiếp tục áp dụng quy trình mới mà còn chủ động chia sẻ kinh nghiệm với bà con trong ấp. Ông nói: “Tôi làm được thì khuyên bà con cùng làm, đừng theo tập quán cũ vừa tốn kém vừa không hiệu quả”.
Cũng ở An Giang, cách ruộng ông Thích hơn 20 km, ông Cao Văn Khủ (44 tuổi), ấp Hòa Thới, xã Định Thành, huyện Thoại Sơn, sở hữu 2,5 ha đất phù sa. Trước kia, ông Khửu từng quen tay bón phân theo thói quen “càng nhiều càng chắc ăn”. Nhưng nhiều vụ liên tiếp, lúa xanh mướt mà đến thu hoạch lại hạt lép nhiều, chi phí cao, lợi nhuận không còn bao nhiêu.
Đầu vụ Hè Thu 2025, ông tham gia mô hình trình diễn với giống OM 18, chia ruộng thành hai lô: một hecta bón theo công thức khuyến cáo phân bón Phú Mỹ, 1,5 ha còn lại làm đối chứng.
Đến ngày thu hoạch, ruộng trình diễn cho năng suất cao hơn ruộng đối chứng 613 kg/ha, tương đương tăng 6,85%. Tỷ lệ hạt chắc cao hơn, bệnh lem lép giảm rõ rệt. Đặc biệt, giá thành sản xuất 1 kg lúa ở ruộng trình diễn thấp hơn 421 đồng, lợi nhuận cao hơn 3,9 triệu đồng/ha, tương đương tăng 23,8%.
“Ban đầu tôi cũng lo, sợ giảm phân thì cây không đủ ăn. Nhưng thấy cây khỏe, ít bệnh, bông to rọi hơn, hạt chắc nhiều, tôi mừng lắm. Giờ tôi tin chắc con đường canh tác khoa học mới là bền lâu,” ông Khửu chia sẻ.
Với ông Khửu, thành công không chỉ nằm ở con số lợi nhuận mà còn ở việc “làm ruộng đỡ cực hơn”. “Bón phân có công thức rõ ràng, không cần tính toán nhiều, cây ít sâu bệnh, mình ít phải chạy ra đồng phun xịt. Sức khỏe cũng được giữ”, ông nói thêm.
Không dễ để người nông dân thay đổi tập quán canh tác đã quen hàng chục năm. Cả ông Thích và ông Khửu đều từng trải qua những vụ mùa thất bát, mất niềm tin, thậm chí có lúc muốn bỏ ruộng. Nhưng chính những biến cố ấy lại là động lực để họ thử nghiệm cái mới.
“Người nông dân sống nhờ ruộng, ruộng nuôi cả gia đình. Nếu không dám đổi thay, coi như bỏ cuộc. Tôi nhờ có cán bộ kỹ thuật hướng dẫn, hỗ trợ tận ruộng nên mới mạnh dạn làm theo”, ông Thích chia sẻ.
Ông Khửu thì nhìn nhận: “Ban đầu, nghe nói áp dụng công thức phân bón Phú Mỹ tiết kiệm được lượng phân, tôi cũng nghi ngại. Nhưng khi chứng kiến hiệu quả, tôi tin. Sau vụ này, tôi sẽ giảm thêm lượng phân, vừa tiết kiệm vừa tốt cho đất”.
Câu chuyện của ông Thích và ông Khửu là lát cắt trong bức tranh đổi thay ở đồng bằng sông Cửu Long – vựa lúa lớn nhất cả nước, nơi chiếm hơn 50% sản lượng và 95% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam.
Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (hiện là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tổng khối lượng và giá trị xuất khẩu gạo 11 tháng đầu năm 2024 đạt gần 8,5 triệu tấn và 5,31 tỷ USD, tăng 10,6% về khối lượng và tăng 22,4% về giá trị so với cùng kỳ năm 2023. Trong đó, việc áp dụng các mô hình canh tác khoa học, sử dụng phân bón hợp lý đóng vai trò quan trọng trong nâng cao chất lượng hạt gạo và giảm chi phí sản xuất.
“Trước đây, nông dân thường nghĩ cứ bón nhiều phân là lúa tốt, thực tế thừa đạm khiến cây yếu, dễ bệnh, chất lượng gạo giảm. Bón phân khoa học không chỉ giúp cây khỏe, hạt chắc mà còn giảm phát thải, bảo vệ môi trường”, Thạc sĩ Phạm Quí Ninh, chuyên gia Nông nghiệp của Phú Mỹ, phân tích.
Không dừng ở mô hình thí điểm, nhiều địa phương ở An Giang đã tổ chức hội thảo đầu bờ, mời nông dân trong vùng đến tham quan, học hỏi. Chính quyền và hợp tác xã cũng khuyến khích nhân rộng mô hình, hướng tới sản xuất lúa giảm phát thải theo cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam.
Theo đại diện Trung tâm Khuyến nông An Giang, việc áp dụng quy trình canh tác lúa khoa học, từ chọn giống, quản lý nước, bón phân cân đối đến ứng dụng công nghệ số, sẽ giúp giảm 10-15% chi phí, tăng 10-20% năng suất và quan trọng hơn là cải thiện chất lượng gạo.
“Người nông dân giờ không chỉ trồng lúa để ăn mà còn để xuất khẩu. Muốn hạt gạo Việt có giá trị cao, chúng ta phải đồng hành cùng họ, đưa khoa học vào đồng ruộng”, vị này nhấn mạnh.
Câu chuyện đổi đời nhờ canh tác khoa học không chỉ mang lại niềm vui cho từng hộ nông dân mà còn góp phần nâng cao thương hiệu gạo Việt trên trường quốc tế. Những hạt gạo thơm, chắc, ít tồn dư hóa chất sẽ mở rộng cơ hội vào các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Mỹ.
Với nông dân, đổi đời không phải chuyện một sớm một chiều, mà là hành trình kiên trì thay đổi tập quán, học hỏi khoa học, đồng hành cùng doanh nghiệp và chính quyền. Và hành trình ấy, như lời ông Thích, “không chỉ vì gia đình mình, mà còn để bà con trong xóm cùng hưởng lợi, để hạt gạo quê mình đi xa hơn”.
Nội dung: Nguyễn Phượng
Thiết kế: Ngân Hà
Ảnh: Đạm Phú Mỹ