PGS.TS Đặng Trần Thọ – viện trưởng Viện Công nghệ năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội) – Ảnh: Lao Động
“Đắp chiếu” vì chưa được ký hợp đồng mua bán điện
Tại hội thảo Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero do báo Lao Động phối hợp với Bộ Công Thương tổ chức ở Hà Nội ngày 30-5, PGS.TS Đặng Trần Thọ – viện trưởng Viện Công nghệ năng lượng (Đại học Bách khoa Hà Nội) – thẳng thắn chỉ ra một trong những rào cản lớn nhất trong quá trình chuyển đổi năng lượng ở Việt Nam hiện nay chính là sự thiếu hoàn thiện và thiếu ổn định của khung chính sách.
Theo ông, dù Việt Nam đã ban hành Quy hoạch điện 8 điều chỉnh và có các cam kết quốc tế về mục tiêu phát thải ròng bằng 0, song đến nay vẫn chưa có một cơ sở pháp lý cụ thể nào như Luật năng lượng tái tạo hoặc Luật chuyển đổi năng lượng. Điều này khiến chính sách triển khai bị rời rạc, thiếu tính ràng buộc và khó đồng bộ từ trung ương đến địa phương.
Một điểm nghẽn lớn là việc chấm dứt cơ chế giá FIT từ năm 2021 mà chưa có chính sách thay thế phù hợp. Hệ quả, hơn 4.000 MW điện mặt trời và điện gió đã hoàn thành vẫn chưa ký được hợp đồng mua bán điện (PPA), hoặc bị cắt giảm công suất do không thể giải tỏa lên lưới.
Tình trạng chưa có cơ chế giá chuyển tiếp cũng khiến hàng chục GW công suất dự án bị đình trệ, gây lãng phí nguồn lực xã hội.
Theo ông Thọ, năm 2023, điện than vẫn chiếm khoảng 45% sản lượng điện cả nước, một thách thức lớn cho mục tiêu giảm phát thải.
Trong khi đó, các nguồn thay thế như LNG, thủy điện tích năng, điện sinh khối mới ở giai đoạn chuẩn bị, chưa đủ quy mô.
Ngoài ra, các mô hình hiện đại như phản ứng phụ tải, số hóa hệ thống điện, điện mặt trời mái nhà tại khu công nghiệp vẫn chủ yếu đang trong giai đoạn thí điểm.
Thị trường điện cạnh tranh bán lẻ chưa hình thành, cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) cũng chưa được triển khai rộng, làm giảm tính linh hoạt trong phân phối điện sạch.
Thúc đẩy nhiều giải pháp
Liên quan đến vấn đề mua bán điện từ các dự án năng lượng tái tạo, ông Trần Đăng Khoa – đại diện ban thị trường điện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) – cũng cho biết hiện EVN là đơn vị duy nhất mua điện và việc ký kết, thực hiện hợp đồng phải tuân thủ theo hợp đồng mẫu cũng như mức giá điện do Bộ Công Thương ban hành.
Theo ông Khoa, sau ngày 31-12-2020, thời điểm kết thúc hiệu lực giá FIT đối với điện mặt trời – và sau 31-10-2021 với điện gió, đến nay Việt Nam vẫn chưa ban hành được mức giá điện mới cho các nguồn năng lượng tái tạo. Bộ Công Thương hiện đang trong quá trình thẩm định để ban hành cơ chế giá điện thay thế.
Ông Đoàn Ngọc Dương – phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) – nhấn mạnh để đạt tăng trưởng nguồn điện năng lượng tái tạo theo Quy hoạch điện 8 điều chỉnh và hướng tới Net Zero vào năm 2050, trong thời gian tới cần xem xét, triển khai một số nhóm giải pháp.
Trong đó có việc tạo lập môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch, xóa bỏ các rào cản về thủ tục đầu tư phát triển điện lực.
Theo vị này, không thể có chuyển đổi năng lượng nếu thiếu một hệ thống lưới điện thông minh. Nhu cầu vốn đầu tư cho lưới điện truyền tải giai đoạn 2026 – 2030 khoảng 18,1 tỉ USD đã tính toán lưới điện giải tỏa công suất, kết nối các khu vực với công nghệ…
Trong thời gian tới, cần đẩy nhanh đầu tư các đường dây truyền tải chiến lược, hiện đại hóa lưới điện với công nghệ số, thông minh…