Nhiều cuộc đàm phán của các nền kinh tế đình trệ hơn 10 năm được tái khởi động, hàng loạt hiệp định thương mại cũng được ký kết vì Mỹ áp thuế nhập khẩu.
Từ khi ông Trump tái đắc cử tháng 11/2024, Liên minh châu Âu (EU) đã đạt 3 thỏa thuận thương mại tự do với Mercosur (Khối thị trường chung Nam Mỹ), Mexico và Indonesia. Họ đang nhắm đến thỏa thuận thứ 4 trong năm nay, với Ấn Độ.
Ngoài EU, Mercosur năm nay còn hoàn tất thỏa thuận với 4 nước thành viên khối tự do thương mại châu Âu (ETFA) và tái khởi động việc đàm phán với Canada, vốn chững lại từ năm 2011.
Ấn Độ và New Zealand cũng hồi sinh việc đàm phán sau một thập kỷ đình trệ. Hồi tháng 1, Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) thậm chí ký 3 thỏa thuận thương mại chỉ trong một ngày.
Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc hồi tháng 3 cũng tổ chức cuộc đối thoại kinh tế chung đầu tiên sau 5 năm. Ba nước đã thống nhất hướng tới một hiệp định thương mại tự do 3 bên, vốn ít có tiến triển từ khi khởi động đàm phán năm 2012.
Bộ trưởng Thương mại Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc trong cuộc họp ngày 30/3. Ảnh: AFP
Thương mại toàn cầu năm nay xáo trộn lớn do chính sách thuế nhập khẩu của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Đến nay, ông đã áp thuế từ 10-50% với hầu hết đối tác thương mại. Nhiều ngành hàng cũng chịu thuế riêng, như nhôm, thép, xe hơi, dược phẩm, gỗ,…
Các hiệp định thương mại mới có thể không hoàn toàn bù đắp được thiệt hại khi Mỹ tăng bảo hộ mậu dịch. Tuy nhiên, lập trường của Mỹ đã thúc đẩy các nền kinh tế khác hành động nhanh hơn.
Châu Âu hiểu rõ rằng họ cần các liên minh mới, để đối phó thuế nhập khẩu 15% mà Mỹ áp lên khối này. Họ cũng đang đối mặt với tình trạng dư thừa công suất tại Trung Quốc và bị nước này siết xuất khẩu nhiều khoáng sản thiết yếu cho quá trình chuyển đổi xanh.
Trong một cuộc tranh luận tháng trước về thỏa thuận thương mại Mỹ – EU, Cao ủy Thương mại EU Maros Sefcovic cho biết Mỹ “không phải là lựa chọn duy nhất”. Thỏa thuận này bị đánh giá là một chiều, với lợi thế nghiêng hẳn về Mỹ. Năm ngoái, Mỹ đóng góp 17% kim ngạch thương mại cho EU.
“Chúng ta cần quan tâm đến 83% còn lại. Điều này đồng nghĩa phải tiếp tục đa dạng hóa các mối quan hệ”, ông nói.
Đây cũng là lựa chọn của nhiều quốc gia từng lưỡng lự với mở cửa thị trường, như Ấn Độ và Pháp. Tại Pháp, quan điểm phản đối thỏa thuận EU-Mercosur dường như đang dịu lại.
Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) Ngozi Okonjo-Iweala hoan nghênh xu hướng này, đặc biệt là các thỏa thuận tuân thủ quy tắc của WTO. “Các thành viên đang đàm phán nhiều thỏa thuận hơn với nhau, giúp đa dạng hóa thương mại, từ đó hỗ trợ WTO. Không có sự cạnh tranh, vì hầu hết thỏa thuận được xây dựng trên nền tảng của chúng tôi”, bà giải thích trong một sự kiện tháng trước.
Dù vậy, câu hỏi đặt ra hiện tại là liệu các liên minh mới có bù đắp được thiệt hại gây ra bởi thuế nhập khẩu của Mỹ hay không. Giới phân tích cho rằng trong ngắn hạn, câu trả lời là không.
Thuế của Mỹ có tác động ngay lập tức. Trong khi đó, lợi ích từ các hiệp định thương mại mới phải vài năm mới hiện rõ. Quy trình phê chuẩn có thể kéo dài và việc cắt giảm thuế thường được thực hiện dần trong vòng 5-10 năm. Dòng vốn đầu tư để tận dụng các lợi ích này có thể đến sớm hơn.
Còn trong dài hạn, tác động sẽ khó đong đếm rõ ràng. Ví dụ với EU, các hiệp định thương mại mới có thể chỉ giúp tăng trưởng kinh tế nhích nhẹ, trong khi xuất khẩu của khối này sang Mỹ và Trung Quốc chiếm khoảng 4% GDP.
Tuy nhiên, họ sẽ không mất hoàn toàn 4% này. Niclas Poitier – nhà nghiên cứu tại Bruegel, cho biết thuế của Mỹ sẽ chỉ khiến GDP EU giảm 0,2-0,3%. Ảnh hưởng từ sự bất ổn đến đầu tư của doanh nghiệp có thể lớn hơn.
Poitiers cho rằng các hiệp định thương mại cũng có giá trị về chính trị, khi mang lại quan hệ ổn định trong bối cảnh Mỹ đang làm suy yếu trật tự kinh tế toàn cầu và thúc đẩy các thỏa thuận không tuân thủ quy định WTO. “Vấn đề là họ muốn đảm bảo quan hệ thương mại không chỉ dựa trên các quy định quốc tế, mà còn ràng buộc bởi các hiệp định song phương”, ông giải thích.
Vì vậy, thế giới nhiều khả năng xuất hiện mạng lưới thỏa thuận nhằm củng cố hệ thống thương mại đa phương, nhưng sẽ ngoại trừ Mỹ và có thể là cả Trung Quốc.
Tuần trước, trong cuộc điều trần trước Nghị viện châu Âu (EP), Sabine Weyand – Tổng giám đốc phụ trách thương mại của EU khẳng định EU định vị bản thân là “đối tác thương mại đáng tin cậy với phần còn lại của thế giới”.
Sander Tordoir, kinh tế trưởng tại Trung tâm Cải cách châu Âu, cho biết châu Âu có thể dẫn đầu nhóm “phần còn lại”. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh EU và các nước như Nhật Bản vốn có thặng dư thương mại. Họ cần thêm người mua chứ không phải thêm người bán.
“Đây là thách thức khổng lồ. Mỹ lâu nay chiếm khoảng 50% thâm hụt thương mại toàn cầu, đóng vai trò là nguồn nhu cầu chính cho xuất khẩu của thế giới”, ông giải thích. Các nước sẽ phải tìm cách tạo ra nhu cầu với hàng hóa xuất khẩu của nhau, đồng thời có biện pháp chống lại dư thừa công suất của Trung Quốc.
Với riêng EU, phần còn lại của thế giới vẫn là khá nhỏ. Nền kinh tế duy nhất đủ lớn để bù đắp thị trường Mỹ và Trung Quốc là chính khối này. “Châu Âu sẽ phải thúc đẩy nhu cầu nội khối, hoặc đối mặt với tăng trưởng trì trệ”, Tordoir kết luận.
Hà Thu (theo Reuters)