Quảng NinhTri thức dân gian về nghệ thuật may trang phục truyền thống của người Sán Chỉ và người Dao Thanh Phán trở thành di sản văn hóa quốc gia.
Nghệ thuật may trang phục của hai cộng đồng dân tộc thiểu số ở Quảng Ninh là hai trong số 11 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vừa được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công bố.
Người Sán Chỉ chiếm khoảng 12% dân số tỉnh Quảng Ninh, chủ yếu sinh sống tại TP Móng Cái, các huyện Bình Liêu, Tiên Yên và Đầm Hà. Trang phục truyền thống của họ đơn giản, không rực rỡ như nhiều dân tộc khác, nhưng vẫn mang bản sắc riêng.
Nam giới thường mặc áo màu chàm có hai túi rộng, kết hợp với quần dài, cạp chun và ống rộng, thuận tiện cho di chuyển trên địa hình đồi núi. Phụ nữ mặc váy chàm, áo xanh, đôi khi khoác thêm áo chàm hai mảnh có chiều dài ngang váy. Họ thường vấn tóc, đội khăn đen và đeo vòng cổ, vòng tay bằng bạc.
Việc hoàn thiện trang phục truyền thống đòi hỏi sự tỉ mỉ qua nhiều công đoạn như nhuộm vải, cắt may, thêu hoa văn… Tất cả đều yêu cầu sự kiên trì và tay nghề cao của người phụ nữ Sán Chỉ.
Các cô gái Sán Chỉ ở xã Húc Động huyện Bình Liêu, Quảng Ninh. Ảnh: Giang Huy
Người Dao Thanh Phán chiếm khoảng 3% dân số tỉnh Quảng Ninh, cư trú tại TP Hạ Long, các huyện Ba Chẽ, Tiên Yên, Bình Liêu, Đầm Hà và Hải Hà. Trang phục truyền thống của họ nổi bật với hoa văn sặc sỡ, được thêu thủ công từ những sợi len màu.
Phụ nữ Dao Thanh Phán mặc áo dài tay xẻ tà, được thêu hoa văn hình sóng nước, núi non, chữ Vạn, hoa hồi tám cánh và các đường viền song song. Áo được thiết kế mở ngực, tay dài, có nẹp cổ to thêu họa tiết ở phần cổ và ngực. Phần trước ngực, gấu áo, tay áo và gấu quần thường được viền bằng vải đỏ, kết hợp đường chỉ trắng để tạo điểm nhấn. Đặc biệt, phần ngực còn đắp vải thêu họa tiết mặt trời xen lẫn núi đồi, cây cỏ cách điệu, tạo nên một tổng thể sinh động, hài hòa.
Trang phục dưới của phụ nữ là quần lửng hoặc ống ngố, được thêu họa tiết chân chó, chim gấp – biểu tượng gắn với tín ngưỡng thờ Bàn Vương, tổ tiên của người Dao. Những họa tiết này thường được phối màu theo nguyên lý ngũ hành, thể hiện mong muốn sinh sôi, phát triển và sự che chở từ tổ tiên.
Một điểm nhấn đặc biệt trong trang phục là chiếc mũ đội đầu của phụ nữ, cầu kỳ và mất nhiều công sức nhất để hoàn thiện. Mũ hình vuông, cao khoảng 30 cm, gồm 110-120 tấm vải thêu viền đỏ, xếp chồng lên nhau với lớp lót xốp mềm bên trong. Khi đi rừng, phụ nữ Dao Thanh Phán quấn thêm vải hoa đỏ để bảo vệ mũ khỏi bụi bẩn. Trong đám cưới, cô dâu còn đội thêm khăn thêu công phu, buộc chỉ đỏ và hạt cườm để tăng tính trang trọng.
Đàn ông Dao Thanh Phán mặc áo ngắn khi sinh hoạt hằng ngày, áo dài màu chàm hoặc nâu khi đi lễ hoặc chợ phiên. Trang phục đơn giản nhưng vẫn giữ nét truyền thống và chức năng sử dụng rõ ràng.
Quá trình làm trang phục truyền thống của người Dao Thanh Phán, đặc biệt là khâu thêu thùa, đòi hỏi sự khéo léo và kỹ thuật cao. Người thêu phải dùng kim to bằng cây tăm, dài khoảng 5 cm, để khâu chỉ màu lên vải, tạo nên hình ảnh sông núi, sóng nước. Nghề thêu không có sách vở hướng dẫn mà được truyền từ mẹ sang con, là tiêu chuẩn văn hóa đánh giá sự trưởng thành của người phụ nữ Dao.
Như vậy, đến nay Quảng Ninh đã có 19 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Việc công nhận tri thức dân gian về nghệ thuật may trang phục của hai dân tộc thiểu số là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, mở ra cơ hội phát triển du lịch, nâng cao đời sống tinh thần của cộng đồng.
Lê Tân