Chính sách kinh tế “kiềng ba chân” của ông Trump nguy cơ chông chênh khi tòa án cản trở trụ cột quan trọng là thuế quan.
Để “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại”, chương trình nghị sự kinh tế của Tổng thống Donald Trump là “kiềng ba chân” của 3 chính sách trụ cột, gồm thuế quan, tiết kiệm chi tiêu và giảm thuế, theo CNN.
Nhưng chiếc kiềng có dấu hiệu lung lay. Ngày 28/5, Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) tại Manhattan ra phán quyết chặn các chính sách thuế nhập khẩu mà ông Trump công bố dựa trên Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA) vì cho rằng tổng thống đã “vượt quá thẩm quyền”.
Các mức thuế bị chặn lại gồm thuế đối ứng và thuế trước đó áp lên Mexico, Canada, Trung Quốc liên quan đến vấn đề nhập cư, fentanyl. Nhà Trắng lập tức kháng cáo và có kế hoạch đưa vụ việc lên tận Tòa án Tối cao nếu cần.
Đến hôm 29/5, Tòa phúc thẩm Liên bang khu vực Washington tạm hoãn phán quyết của CIT để xem xét kháng cáo. Tòa yêu cầu nguyên đơn trả lời trước ngày 5/6 và chính quyền Trump trả lời trước ngày 9/6. Việc tạm hoãn giúp Nhà Trắng có thêm thời gian giải quyết vấn đề.
Theo CNN, khi chính sách thuế quan rộng lớn của tổng thống bị thách thức bởi tòa án, bất ổn thời gian tới có thể khiến toàn bộ kế hoạch kinh tế của ông gặp khó. Nói cách khác, kiềng ba chân không vững nếu thiếu đi một.
Tổng thống Mỹ Donald Trump bên ngoài Cánh Tây Nhà Trắng ngày 8/5. Ảnh: AP
Đầu tiên, tiến trình đàm phán thương mại của Mỹ với các nước có thể bị ảnh hưởng. Các thỏa thuận đến nay rất ít dù thời gian tạm hoãn áp thuế đối ứng chỉ còn hơn một tháng nữa là kết thúc. Chính quyền Trump mới chỉ công bố khuôn khổ thỏa thuận với Anh và Trung Quốc.
Aniket Shah, Trưởng bộ phận chiến lược chuyển đổi và phát triển bền vững tại ngân hàng đầu tư Jefferies tin rằng các cuộc đàm phán song phương của Mỹ đình trệ thời gian qua là các đối tác thương mại có thể đã lường trước được kết quả này. “Câu hỏi đặt ra là liệu giờ họ sẽ xem các vấn đề thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án hay sẽ tái khởi động đàm phán với Mỹ?”, ông nêu
Không loại trừ việc các nước muốn trì hoãn đàm phán để đánh giá tình hình trước khi tiếp tục. Brett Shumate, Phó Trợ lý Tổng Chưởng lý cao cấp phụ trách Ban Dân sự cho biết phán quyết sẽ “làm chậm” nỗ lực của tổng thống trong việc đạt được các thỏa thuận thương mại mới từ nay đến ngày 8/7, bao gồm cả với các đối tác hàng đầu như Nhật Bản, Ấn Độ và Liên minh châu Âu.
“Một lệnh cấm sẽ gây gián đoạn cực kỳ nghiêm trọng trong khi tổng thống đang trong quá trình đàm phán với các quốc gia khác về thâm hụt thương mại và cuộc khủng hoảng fentanyl”, ông Shumate nhận định.
Một nhà ngoại giao đang tham gia vào các cuộc đàm phán nói với CNN rằng “không hiểu tại sao mọi người lại không dành chút thời gian để phân tích hậu quả của phán quyết”. Thẳng thắn hơn, một cựu quan chức nói phán quyết là “cú đánh làm thủng chiến lược” của ông Trump vào thời điểm tồi tệ nhất.
Thứ hai, doanh thu thuế quan cũng là chìa khóa cho kế hoạch điều hành kinh tế của ông Trump. Nguồn ngân sách này kết hợp với việc bãi bỏ quy định và cắt giảm chi tiêu do Ban hiệu suất chính phủ (DOGE) triển khai sẽ giúp phần nào bù đắp cho khoản cắt giảm thuế mà ông và đảng Cộng hòa đang thúc đẩy.
Tuần trước, Hạ viện Mỹ đã thông qua dự luật thuế và chi tiêu toàn diện của chính quyền Trump, trọng tâm là gói giảm thuế 4.500 tỷ USD và bổ sung chi tiêu thêm 350 tỷ USD, với một phần để thiết lập lá chắn phòng thủ “Vòm Vàng” (Golden Dome). Elon Musk chỉ trích dự luật này, nói rằng nó làm tăng thêm nợ của Mỹ và khiến các nỗ lực của DOGE suy yếu.
Aniket Shah, tại Jefferies đánh giá doanh thu thuế quan khoảng 150 tỷ USD mỗi năm có thể giúp bù đắp một phần thâm hụt. Nhưng với pháp lý không chắc chắn lúc này, ông Trump và đảng Cộng hòa có thể buộc phải giải quyết bằng cách giảm thuế hoặc tăng cắt giảm chi tiêu để gói 4.500 tỷ USD được Thượng viện gật đầu.
Tuy nhiên, sự thụt lùi đối với chương trình nghị sự kinh tế của ông Trump có thể chỉ là tạm thời. Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Nhà Trắng Kevin Hassett tuyên bố chính quyền rất tự tin sẽ thắng kháng cáo nên hiện không theo đuổi các biện pháp thay thế.
Nhưng nếu cần, ông cho biết có ba hoặc bốn cách khác để thực hiện. Ví dụ, chính quyền có thể áp thuế quan và tránh sự giám sát pháp lý bằng cách sử dụng Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại, vốn không bị ảnh hưởng bởi phán quyết của tòa án. Tổng thống Trump đã áp thuế 25% với thép, nhôm, ôtô bằng cách sử dụng thẩm quyền của Mục 232. Ông cũng đã đe dọa áp thuế gỗ xẻ, dược phẩm và chất bán dẫn theo Mục 232.
Lựa chọn khác là áp thuế theo Mục 122 và 301 của Đạo luật Mở rộng Thương mại, dù chính sách hạn chế hơn nhiều so với quyền hạn khẩn cấp mà ông Trump viện dẫn để áp thuế toàn diện với hầu hết mọi hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ.
Theo Tổng giám đốc điều hành Goldman Sachs Alec Phillips, tổng thống có thể dễ dàng thay thế mức thuế phổ quát 10% bằng mức thuế tương tự theo Mục 122. Tuy nhiên, nhược điểm là hiệu lực chỉ trong tối đa 150 ngày. Ngoài ra, Mục 301 cho phép tổng thống điều tra các đối tác thương mại và áp thuế khi có kết quả.
Keith Lerner, Đồng giám đốc đầu tư tại Truist Advisory Services nói bất kể phán quyết thế nào, chính quyền Trump cũng có thể dùng các quyền hạn khác để áp thuế như Mục 232 và Mục 301. “Những luật này đòi hỏi phải điều tra sâu rộng hơn nhưng cuối cùng vẫn cho phép tổng thống hành động đơn phương”, ông chỉ ra.
Ngoài ra, với các doanh nghiệp, phán quyết của CIT không mang lại nhiều sự chắc chắn, đặc biệt khi Nhà Trắng đã kháng cáo và Tòa phúc thẩm tạm hoãn. Ernie Tedeschi, chuyên gia tại Phòng thí nghiệm Ngân sách Yale, cho rằng tình hình vẫn bất ổn với doanh nghiệp và người tiêu dùng.
“Chính quyền vẫn có thể cố gắng tăng thuế quan bằng cách sử dụng các cơ quan có thẩm quyền khác. Kết quả là thuế thấp hơn hay cao hơn cũng là tương lai không chắc chắn”, Ernie Tedeschi nhận định.
Gary Clyde Hufbauer, thành viên cấp cao không thường trú tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, cho rằng “mọi chuyện vẫn chưa kết thúc. “Nó giống như trò đập chuột chuỗi (Whac-a-Mole). Vấn đề cứ liên tục nổi lên khắp nơi”, ông nói.
Phiên An (theo CNN, Reuters, Politico)