Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân đề xuất Nhà nước sớm có lộ trình tăng tuổi hưu trước năm 2035 để giúp đất nước mỗi năm có thêm 5 triệu lao động, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng 10%/năm.
Phát biểu trước Quốc hội chiều 30/10, giáo sư Nguyễn Thiện Nhân (nguyên Bí thư Thành ủy TP HCM) nói mục tiêu tăng trưởng kinh tế 10% một năm trong 20 năm sắp tới rất đáng khích lệ, song câu hỏi đặt ra là làm thế nào để đảm bảo tính khả thi.
Theo ông, tăng trưởng kinh tế được xác định bằng mức tăng năng suất lao động và mức tăng lao động. Ví dụ, giai đoạn 2021-2025, tăng trưởng kinh tế là 6,3%/năm; nếu năng suất lao động tăng 5,1%, thì lao động phải tăng 1,14%/năm. Giai đoạn 2026-2030, đất nước muốn tăng trưởng kinh tế 10%/năm và mục tiêu phấn đấu năng suất lao động là 8,5%, thì lao động cần phải tăng 1,45%/năm.
“Trong 10 năm tới, lao động đất nước chúng ta có tăng với tốc độ 1,45% một năm hay không? Theo thống kê thì điều này không đảm bảo”, ông nói.
Dẫn số liệu 50 năm qua, đại biểu Nguyễn Thiện Nhân cho biết bình quân mỗi năm lao động cả nước tăng 1,97%, gần 2%/năm. Điều này có nghĩa là dù kinh tế tăng 5-7%/năm, trong đó luôn có đóng góp khoảng 2% là tăng lực lượng lao động. Song ông lo ngại điều này sẽ không tiếp tục trong thời gian tới vì theo dự báo đến năm 2025, lao động Việt Nam sẽ đạt đỉnh và giảm dần.
Giai đoạn 2026-2030, mức tăng lao động dự kiến khoảng 0,7%/năm, trong khi mức cần là 1,45%. Giai đoạn 2036-2040, mức tăng lao động 1,45% nhưng thực tế lại dự kiến âm 0,14%/năm. Dựa vào các tính toán trên, ông cho rằng để GDP đạt 10%/năm, năng suất lao động phải tăng 9,3%. Như vậy, mục tiêu 8,5% không đảm bảo được GDP 10%/năm.
Giáo sư Nguyễn Thiện Nhân, nguyên Bí thư Thành ủy TP HCM. Ảnh:Cổng TTĐT Quốc hội
Theo nguyên Bí thư Thành ủy TP HCM, cách duy nhất để đột phá tăng năng suất lao động gần gấp đôi so với thời gian qua là áp dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Cùng với đó, Nhà nước cần có chính sách tận dụng nguồn lực con người – hiện là một lãng phí lớn. Ông cho biết tuổi về hưu nam 59 tuổi, nữ 54 tuổi, đang có lộ trình tăng lên nam 62 tuổi vào năm 2028 và nữ 60 tuổi vào năm 2035. Nếu tuổi hưu tăng lên 65 tuổi như các nước thì số lao động tăng thêm sẽ là hơn 5 triệu người mỗi năm. Riêng số lao động này có thể tương đương với nhiều quốc gia trên thế giới như Singapore, Phần Lan, Na Uy và Đan Mạch.
“Nếu chúng ta tăng tuổi hưu có lộ trình trong vòng 10 năm thì yêu cầu tăng lao động hàng năm để đạt GDP 10% hoàn toàn có khả năng đáp ứng”, ông nói, cho rằng Nhà nước cần sớm có một lộ trình tăng tuổi hưu trước năm 2035 để đảm bảo tất cả 5 triệu lao động này được sử dụng. Cùng với đó, Quốc hội phải sớm có giải pháp thông qua luật dân số để đưa mức sinh từ 1,91 hiện nay trở lại 2,1 trước năm 2035, để lao động không giảm và ổn định.
Người về hưu cần có “mức sống đàng hoàng”
Theo giáo sư Nhân, đất nước đã trải qua hơn 30 năm tăng trưởng kinh tế hơn 6%, thuộc hàng cao trên thế giới. Dự kiến 20 năm tới, Việt Nam phấn đấu đạt mức 10% một năm. Tuy nhiên, ông cảnh báo các nước trước đây, ngay khi tăng trưởng kinh tế cao hàng chục năm, vẫn không đảm bảo người về hưu có mức sống đàng hoàng.
Lấy ví dụ Hàn Quốc, ông nói quốc gia này trải qua 43 năm tăng trưởng kinh tế bình quân trên 9% một năm. Quỹ hưu trí Hàn Quốc lớn thứ ba trên thế giới, song họ dự báo năm 2055 quỹ sẽ vỡ. Điều này có nghĩa là hàng chục triệu người lao động sẽ không còn lương hưu. Năm 2023, cứ 3,3 người lao động thì có một người hưu. Năm 2050 còn 0,9 người và đến năm 2055 là 0,8 người. Bài học tại Hàn Quốc là 37 năm sau khi lao động đạt đỉnh vào 2018 thì quỹ hưu trí bị vỡ. Hiện nay, 40% người nhận lương hưu ở Hàn Quốc được xếp vào mức nghèo khổ tương đối.
Với Trung Quốc, nước đã trải qua tăng trưởng kinh tế trên 12% trong 26 năm, nhưng họ dự báo năm 2035 – chỉ 10 năm nữa – khi số người về hưu tăng từ 300 triệu lên 400 triệu, quỹ hưu trí nhà nước cũng sẽ vỡ. Lý do của tình trạng này theo ông là do mức sinh thấp kéo dài dưới mức thay thế, số người lao động giảm, trong khi người già tăng nhanh. “Vì vậy quỹ hưu trí đứng trước tình trạng số người đóng vào quỹ ngày càng giảm, số người nhận tiền hưu trí ngày càng tăng, dẫn đến mất cân đối và bị phá sản”, ông nói.
Tại Việt Nam, năm 2000, 7 người ở tuổi lao động thì có một người hưu. Đến năm 2025 là 4,3; năm 2045 là 2,4 và năm 2100 là 1,3 người. Tức là số người lao động để nuôi “người hưu” ngày càng giảm đi như các nước trên thế giới. Nếu áp dụng định hướng 37 năm sau khi lao động đạt đỉnh mà quỹ hưu trí bị vỡ, thì nguy cơ của Việt Nam là vào năm 2072.
Theo giáo sư Nguyễn Thiện Nhân, quỹ sẽ không vỡ ngay một lúc như ở Hàn Quốc, nhưng khi số người đóng giảm và người nhận tăng, mức lương hưu sẽ giảm đi. “Tôi kiến nghị trước năm 2030, chúng ta cần có đề án cải cách toàn diện bảo hiểm xã hội để những người về hưu từ nay trở đi có mức sống đàng hoàng”, ông nhấn mạnh.
Sơn Hà