Bạo lực gia đình không chỉ là cảnh chồng đánh, chửi vợ mà còn là hành vi thiếu kiềm chế của những người ruột thịt với nhau.
Một ngày giữa tháng 5/2023, chị Bùi Thị Tuyết Giao bất ngờ về với bố mẹ ruột ở tỉnh Kiên Giang, cách nhà chồng ở tỉnh Hải Dương gần 2.000 km. Lúc này chị đang mang thai 7 tháng, cho hay bị chồng đánh trong suốt thời gian dài nên uất ức, không chịu được đành phải bỏ đi.
Việc Giao bị đánh không mới khi 6 tháng trước đó bố chồng chị đã báo với công an xã về việc con dâu bị con trai đánh. Tuy nhiên, khi công an xuống làm việc, chị Giao lại nói “vợ chồng không có chuyện gì, vẫn sống hạnh phúc”.
Sau thời gian dài cam chịu bị chồng bạo hành như “thời trung cổ”, Giao quyết định vùng lên, bỏ về nhà bố mẹ đẻ và làm đơn tố cáo. Vào cuộc, công an xác định, do mâu thuẫn sinh hoạt, Trần Văn Luân (chồng Giao) nhiều lần đánh vợ bằng thắt lưng da, lược. Luân còn bị tình nghi đã đốt móc quần áo bằng kim loại dí vào mặt và người chị Giao. Việc bạo hành diễn ra trong thời gian dài.
Kết quả giám định cho thấy chị Giao chịu hơn 200 vết bỏng, xước, trong đó vùng mặt có 32 vết bỏng, dài nhất 7 cm; 45 vết xước ở lưng, vùng thắt lưng; 70 vết xước bầm tím vùng mông, đùi, chân, vết dài nhất 12 cm. Tỷ lệ tổn thương cơ thể 29%. Luân sau đó bị tuyên 9 năm 6 tháng tù về hai tội Cố ý gây thương tích và Hành hạ vợ.
Nạn nhân Giao người chi chít vết thương sau khi bị chồng bạo hành như thời trung cổ. Ảnh: Gia đình cung cấp
Vài ngày trước, video lan truyền trên mạng ghi lại cảnh chị Tuyến ở Quảng Ngãi bị anh ruột cầm ghế nhựa đánh liên tiếp vào đầu. Sự việc diễn ra từ 22h ngày 18/6/2023 đến 3h sáng 19/6/2023 nhưng hai tháng sau chị mới cho rằng không thể giải quyết nội bộ nên làm đơn tố cáo để pháp luật xử lý.
Những vụ bạo lực gia đình như trường hợp của chị Giao hay chị Tuyến xảy ra thường xuyên, chỉ khác là mức độ thương tích về sức khỏe và tinh thần nặng hay nhẹ. Nạn nhân thường chia thành hai thái cực đối lập, đó là tố cáo để bảo vệ bản thân hoặc im lặng để tránh điều tiếng. Nhưng nhiều trường hợp, giống như chị Tuyến, sau một thời gian bình tĩnh lại mới lên tiếng công khai.
Bạo lực gia đình có thể xảy ra với bất kỳ ai, vậy nạn nhân cần làm gì để bảo vệ chính mình? Dưới góc độ pháp lý, luật sư Đinh Thu Hiền, Công ty Luật Hà Trọng Đại và Cộng sự, cho rằng cần làm ngay bốn việc:
– Tìm đến nơi an toàn. Bởi tính mạng là quan trọng nhất.
– Cầu cứu những người xung quanh gần nhất, có thể là chính những người khác trong gia đình hoặc là hàng xóm. Ngay lúc đó bạn sẽ được bảo vệ phần nào và chính những người này có thể trở thành “nhân chứng” sau này.
– Với phụ nữ, trẻ em, khi bị bạo lực hãy gọi ngay tới tổng đài 111 để được hỗ trợ. Đây là tổng đài quốc gia về phòng, chống bạo lực gia đình, miễn phí cước gọi điện, miễn phí tư vấn.
– Quay phim, ghi âm, ghi hình, chụp lại các thương tích để làm bằng chứng.
– Làm đơn tố cáo trực tiếp đến UBND cấp xã, Công an cấp xã nơi cư trú hoặc đồn biên phòng, trưởng thôn, tổ trưởng dân phố.
Nếu bị bạo lực thường xuyên, nhiều hơn một lần thì nạn nhân hãy cố đặt camera lắp sẵn, ghi âm. Tuy nhiên, luật sư không khuyến khích việc cố chịu đựng bạo lực để ghi âm, ghi hình, bởi ngoài các chứng cứ này thì nhà chức trách có nhiều biện pháp nghiệp vụ khác để chứng minh vi phạm.
Trong thời gian chờ cấp có thẩm quyền giải quyết, người bị bạo lực thấy vẫn có nguy hiểm rình rập thì hãy làm “Đơn yêu cầu áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc” gửi đến Chủ tịch UBND xã nơi xảy ra sự việc. Đồng thời, họ có quyền đề nghị chính quyền áp dụng, bố trí nơi tạm lánh phù hợp và nhu cầu thiết yếu.
Trong đơn tố cáo, nạn nhân cần ghi cụ thể thông tin cá nhân, nơi sinh sống và mô tả “càng chi tiết càng tốt” hành vi bạo lực.
Theo luật sư Hiền, việc quan trọng nhất với người bị bạo lực là “bảo vệ bản thân trước tiên”, sau đó mới đến các bước tiếp theo. Nếu phải trả viện phí, chi phí điều trị, bạn cần giữ lại chứng từ thanh toán để yêu cầu bồi thường sau này.
Thế nào là bạo lực gia đình?
Viện dẫn Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022, luật sư Hiền phân tích, bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế với thành viên khác trong nhà.
16 nhóm hành vi bạo lực gia đình được quy định cụ thể trong luật gồm: Hành hạ, ngược đãi, đánh đập, đe dọa hoặc hành vi cố ý khác xâm hại đến sức khỏe, tính mạng; lăng mạ, chì chiết hoặc hành vi cố ý khác xúc phạm danh dự, nhân phẩm; bỏ mặc, không quan tâm; không nuôi dưỡng, chăm sóc thành viên gia đình là trẻ em, phụ nữ mang thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người cao tuổi, người khuyết tật, người không có khả năng tự chăm sóc; không giáo dục thành viên gia đình là trẻ em…
Thống kê năm 2023 cho thấy, Việt Nam có hơn 3.100 hộ gia đình xảy ra bạo lực, tương đương 3.240 vụ. Trong đó các loại hình bạo lực phổ biến là thể xác, tinh thần với hơn 1.900 vụ, sau đó đến bạo lực về kinh tế, tình dục.
Còn theo thống kê của TAND Tối cao, từ 1/7/2023 đến tháng 4/2025, có hơn 405.000 vụ bạo lực gia đình bị đưa ra xét xử; gần 342.000 vụ ly hôn có nguyên nhân từ bạo lực, chiếm tới 92,7% tổng số vụ ly hôn.
Chị Tuyến bị anh trai dùng ghế nhựa đánh liên tiếp. Ảnh: Cắt từ video
Một chuyên gia tâm lý cho rằng, bạo lực gia đình có thể được thực hiện bởi bất kỳ thành viên nào trong gia đình. Các hành vi bạo lực phổ biến được chia thành bốn nhóm chính: thể chất, tinh thần, tình dục và kinh tế.
Bạo lực thể chất được hiểu là các hành vi dùng vũ lực hoặc công cụ để gây tổn thương thân thể hoặc đe dọa tính mạng người khác trong gia đình. Các hành vi cụ thể như đánh, đấm, tát, đá, bóp cổ, đốt, đâm, chém hoặc là bắt nhịn ăn uống, ép đứng ngoài trời…
Bạo lực tinh thần là có những lời nói, hành động thể hiện sự lăng mạ, chửi bới, nhục mạ, cô lập, đe dọa, xúc phạm danh dự, nhân phẩm; kiểm soát hành vi cá nhân quá mức.
Bạo lực tình dục là hành vi cưỡng ép quan hệ tình dục hoặc thực hiện hành vi tình dục trái ý muốn; lợi dụng tình trạng dễ bị tổn thương để xâm hại tình dục; cưỡng ép quan hệ tình dục để đổi lấy điều kiện sống, kinh tế.
Bạo lực kinh tế nghĩa tức là người trong gia đình có hành động kiểm soát tài sản, ngăn cản quyền sở hữu, sử dụng tài sản chung hoặc riêng; không cho đáp ứng nhu cầu tối thiểu (ăn mặc, y tế, học tập, vui chơi); cưỡng ép đóng góp tài chính quá khả năng.
Những người bị bạo lực thường có các dấu hiệu dễ nhận biết như buồn bã hoặc kích động; sợ hãi hoặc lo lắng với một số người xung quanh; có những thay đổi đột ngột trong hành vi hoặc có hành vi bất thường; trên người nhiều vết thương, bầm tím…
Dẫn chứng các trường hợp như chị Giao, chị Tuyến, luật sư Hiền khuyên người bị bạo lực hãy làm đơn tố cáo để “đòi lại công bằng”. Sự im lặng có thể giúp “thể diện tạm thời được gìn giữ” song những nỗi đau về thể xác và tinh thần sẽ không được pháp luật bảo vệ một cách chính đáng.