Đề xuất đưa sở hữu trí tuệ thành tài sản sinh lời

Chiều 27/10, Chính phủ trình Quốc hội dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Đây là lần điều chỉnh quy mô lớn nhất từ trước tới nay, với 75 điều được sửa đổi, hai điều bổ sung và 8 điều bãi bỏ. Mục tiêu là hoàn thiện hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo, thương mại hóa kết quả nghiên cứu và quản lý hiệu quả tài sản trí tuệ trong nền kinh tế số.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết dự thảo thể chế hóa nhiều chủ trương lớn của Đảng, trong đó có Nghị quyết 57 về phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, Nghị quyết 59 về hội nhập quốc tế, Nghị quyết 66 về hoàn thiện thể chế pháp luật và Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân. Ông nói sở hữu trí tuệ đang trở thành công cụ chiến lược để chiếm lĩnh công nghệ và cạnh tranh quốc tế, do đó chính sách phải mở đường để các sáng tạo trong nước có thể thương mại hóa, sinh lợi và đóng góp cho tăng trưởng.

Theo Bộ trưởng, chủ trương lớn của lần sửa đổi là hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các nhóm quyền sở hữu trí tuệ, giúp các tổ chức, cá nhân có thể khai thác sáng chế, kiểu dáng, tác phẩm như một loại tài sản. Dự luật bổ sung hành lang pháp lý để xác định giá trị và lập danh mục riêng cho quyền sở hữu trí tuệ, đáp ứng điều kiện ghi nhận giá trị tài sản trong kế toán, đồng thời cho phép chủ sở hữu tự định giá và sử dụng trong các hoạt động thương mại, góp vốn, huy động hoặc thế chấp theo quy định tài chính, ngân hàng.

Nhà nước ưu tiên mua, đặt hàng quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm, giải pháp có ý nghĩa quan trọng với an ninh quốc gia, thiết yếu với phát triển kinh tế – xã hội, nhất là các giải pháp kỹ thuật phục vụ sản xuất trong nước, tạo chuỗi cung ứng khép kín. Đồng thời, Nhà nước hỗ trợ tài chính cho việc tạo ra, nhận chuyển giao và khai thác quyền sở hữu trí tuệ phục vụ lợi ích công cộng, tiên phong đặt hàng, mua sắm, sử dụng sản phẩm, dịch vụ được tạo ra từ sáng chế, chương trình máy tính, thiết kế bố trí, giống cây trồng được bảo hộ tại Việt Nam.

Dự luật cũng quy định việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá các quyền sở hữu trí tuệ đã được giao dịch hợp pháp, ban hành nguyên tắc, tiêu chí và hướng dẫn chung về phương pháp xác định giá trị, tạo nền tảng cho thị trường giao dịch minh bạch. Hoạt động tạo lập, bảo vệ và khai thác quyền sở hữu trí tuệ được xác định là một phần của hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, phát minh, thương mại hóa sản phẩm mới.

Cùng với đó là hàng loạt chính sách bổ trợ: mở rộng ưu đãi thuế, tín dụng, đầu tư cho doanh nghiệp; hỗ trợ quyền sở hữu trí tuệ của đồng bào dân tộc thiểu số; phát triển hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và nhân lực chất lượng cao; khuyến khích đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp; xây dựng chương trình vinh danh và khen thưởng các tập thể, cá nhân có đóng góp nổi bật trong lĩnh vực này.

Chính phủ cho biết luật hiện hành ban hành từ năm 2005 đã bộc lộ nhiều hạn chế, như chưa có cơ chế thúc đẩy thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ; thủ tục cấp quyền còn phức tạp, thời gian kéo dài; biện pháp bảo vệ quyền chưa đủ mạnh, thiếu tính răn đe, nguồn lực thực thi hạn chế. Trong khi đó, các mô hình mua bán, chuyển nhượng, cấp phép, sàn giao dịch tài sản trí tuệ, định giá và tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ đang phát triển mạnh trên thế giới, đòi hỏi Việt Nam phải cập nhật khung pháp lý.

Về thủ tục hành chính, dự luật hướng tới đơn giản hóa quy trình đăng ký, xác lập quyền sở hữu trí tuệ, rút ngắn thời gian xử lý đơn sáng chế, kiểu dáng, giống cây trồng; áp dụng cơ chế hậu kiểm, tăng trách nhiệm của người nộp đơn và đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý dữ liệu. Một số quy định chi tiết được chuyển xuống nghị định, thông tư để linh hoạt hơn và phù hợp với thực tiễn.

Dự thảo bổ sung biện pháp chế tài mạnh hơn với hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, nhất là trên môi trường số; tăng trách nhiệm của doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian; bổ sung cơ quan chuyên trách bảo vệ quyền; làm rõ hành vi lạm dụng thủ tục bảo vệ quyền; nâng mức bồi thường thiệt hại và tăng cường nguồn lực cho cơ quan thực thi. Nhà nước sẽ xây dựng hệ thống dữ liệu trực tuyến liên thông về bảo vệ quyền, đào tạo đội ngũ giám định viên và giảm điều kiện cấp thẻ để mở rộng nhân lực chuyên môn.

Một điểm mới đáng chú ý là dự luật cho phép sử dụng dữ liệu và văn bản công khai hợp pháp để nghiên cứu, huấn luyện trí tuệ nhân tạo, miễn không thương mại hóa hoặc gây thiệt hại cho tác giả, chủ sở hữu gốc. Ngoài ra, khái niệm kiểu dáng công nghiệp được mở rộng sang sản phẩm phi vật lý, phản ánh xu hướng phát triển của công nghệ số và đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực dịch vụ, phần mềm.

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội – cơ quan thẩm tra, tán thành sự cần thiết ban hành luật và đánh giá hồ sơ dự án được Chính phủ chuẩn bị nghiêm túc, công phu, phù hợp chủ trương của Đảng. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ khái niệm “quyền sở hữu trí tuệ chưa đáp ứng điều kiện ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán”, xác định rõ căn cứ pháp lý và cơ chế “quản trị riêng” để đảm bảo minh bạch, chặt chẽ, khả thi khi triển khai.

Sơn Hà