Lễ ký Công ước Liên hợp quốc về Chống tội phạm mạng được tổ chức tại Hà Nội với gần 100 quốc gia tham dự, là cột mốc lịch sử quốc tế trong cuộc chiến với loại tội phạm này.
“Tôi tin tưởng rằng với sự tham gia và cam kết của các quốc gia, Lễ mở ký Công ước tại Hà Nội sẽ trở thành dấu mốc lịch sử”, Chủ tịch nước Lương Cường phát biểu trong Thông điệp nhân dịp Việt Nam đăng cai Lễ ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng tại Hà Nội, sẽ diễn ra ngày 25-26/10.
Sự kiện có sự tham dự của Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres, đại diện gần 100 quốc gia, hơn 100 tổ chức quốc tế, khu vực, bao gồm Lễ ký kết và 40 phiên thảo luận về vấn đề liên quan.
Chủ tịch nước Lương Cường khẳng định Việt Nam luôn coi việc phòng, chống tội phạm mạng là một trong những ưu tiên hàng đầu về an ninh quốc gia, đồng thời tích cực chung tay cùng cộng đồng quốc tế trong nỗ lực chung này.
Đây là lần đầu tiên một địa điểm của Việt Nam – Thủ đô Hà Nội, được liên kết với một hiệp ước đa phương toàn cầu trong một lĩnh vực có tầm quan trọng quốc tế. Sự lựa chọn này nhấn mạnh vị thế quốc tế của Việt Nam, “phản ánh sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế với quá trình đóng góp của Việt Nam khi xây dựng Công ước”, Thứ trưởng Ngoại giao Đặng Hoàng Giang đánh giá tại họp báo trước sự kiện.
Chú trọng chống tội phạm mạng xâm hại, khai thác tình dục trẻ em
Công ước gồm 9 chương, 71 điều, được soạn thảo suốt 4 năm, với nhiều nội dung quan trọng như: hình sự hóa các hành vi phạm tội qua mạng; cơ chế hợp tác quốc tế trong điều tra, dẫn độ, chia sẻ chứng cứ điện tử, tịch thu, xử lý tài sản phạm tội, bảo vệ nhân chứng, hỗ trợ nạn nhân.
Trong Chương II, Công ước yêu cầu mỗi quốc gia thành viên cần hình sự hóa theo luật nước mình, các hành vi như truy cập, can thiệp xóa bỏ, thay đổi, cản trở trái phép vào hệ thống công nghệ thông tin; sử dụng các tài nguyên, dữ liệu điện, thiết bị điện tử vào mục đích trái phép; làm giả, trộm cắp, gian lận hệ thống công nghệ thông tin…
Riêng với tội phạm mạng nhắm vào trẻ em (người dưới 18 tuổi), Công ước dành 2 điều để quy định về các hành vi cần được các nước thành viên hình sự hóa, gồm sản xuất, phân phối, truyền tải, phát sóng, mua bán, sở hữu, hoặc thậm chí chỉ truy cập các tài liệu lạm dụng tình dục trẻ em thông qua hệ thống mạng hoặc phương tiện lưu trữ khác (thẻ nhớ, tranh ảnh, ổ cứng, đĩa CD…).
Việc tài trợ, rửa tiền thu được từ tội phạm loại này, hoặc dụ dỗ lôi kéo trẻ em tham gia các hành vi trên cũng sẽ bị hình sự hóa thành tội riêng biệt, tùy luật pháp các nước. Nếu các tài liệu do trẻ em tự tạo về bản thân, có thể xem xét loại trừ trách nhiệm hình sự.
Với các hình ảnh riêng tư liên quan đến người trưởng thành (18 tuổi trở lên), Điều 16 yêu cầu hình sự hóa việc phát tán khi không được chủ thể cho phép.
Các quốc gia có thể tự quy phạm thế nào là “hình ảnh riêng tư”, dựa trên gợi ý chung của Công ước là “bản ghi hình ảnh của một người trên 18 tuổi được thực hiện bằng bất kỳ phương tiện nào, bao gồm ảnh chụp hoặc video, có tính chất khiêu dâm, trong đó bộ phận sinh dục của người đó bị lộ hoặc người đó đang tham gia vào hoạt động tình dục riêng tư tại thời điểm ghi hình”, và chủ thể trong các hình ảnh xác định đó là khoảnh khắc riêng tư.
Công ước cũng kiến nghị các nước có thể cân nhắc để hình sự hóa cả các hành vi dù mới chỉ có ý định, chuẩn bị phạm tội. Khi chủ thể vi phạm là pháp nhân, cần đảm bảo mức trừng phạt thực sự tương xứng.
Thời hiệu truy cứu các tội phạm nêu trong Công ước, cũng cần được thiết lập đủ dài và dài hơn nếu nghi can cố tình trốn tránh pháp luật.
Mỗi quốc gia lập một mạng lưới trực 24/7
Theo Điều 41 Công ước, mỗi quốc gia thành viên cần chỉ định mạng lưới liên lạc sẵn sàng 24 giờ một ngày, 7 ngày một tuần, để đảm bảo cung cấp hỗ trợ ngay lập tức cho mục đích điều tra, tố tụng, thu thập lưu trữ bằng chứng điện tử liên quan các tội phạm đã nêu trên.
Mạng lưới hỗ trợ 24/7 này, cụ thể sẽ tạo điều kiện hoặc trực tiếp thực hiện các biện pháo như xác định vị trí nghi phạm; tư vấn kỹ thuật, thu thập chứng cứ và cung cấp thông tin pháp lý; cung cấp dữ liệu điện tử để ngăn chặn tình trạng khẩn cấp…
Mạng lưới trực này phải đảm bảo nhân sự được đào tạo, trang bị; phải liên lạc được nhanh chóng với mạng lưới các nước thành viên.
Ngoài ra, bằng việc ký Công ước Hà Nội, đồng nghĩa các quốc gia cam kết hợp tác chặt chẽ với nhau để cùng điều tra tội phạm mạng, như danh tính, nơi ở và hoạt động của nghi can; dòng tiền có được từ tội phạm mạng. Các quốc gia cũng có thế ký các thỏa thuận song phương, đa phương để giải quyết các vụ án, thu hồi tối đa tài sản liên quan loại tội phạm này.
Theo Cơ quan Phòng chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNDOC), tội phạm mạng hoạt động không có biên giới về địa lý, nhưng hiện cơ quan thực thi pháp luật thì phải tôn trọng ranh giới quyền tài phán. Điều này tạo ra những trở ngại đáng kể.
Ví dụ, bằng chứng điện tử thường bị phân tán ở nhiều quốc gia và có thể biến mất trước khi hoàn tất quy trình hỗ trợ pháp lý. Trong khi đó, sự khác biệt về luật pháp quốc gia khiến việc điều tra và truy tố trở nên phức tạp.
Hiện, khi cơ quan điều tra ở một quốc gia, yêu cầu chứng cứ điện tử từ một công ty nước ngoài để xử lý tội phạm mạng, thủ tục pháp lý phải qua nhiều tầng ủy thác tư pháp kéo dài nhiều ngày, thậm chí nhiều tháng.
Do đó, tội phạm mạng được coi là một trong những thách thức toàn cầu quan trọng nhất của thời đại. Công ước Hà Nội sẽ thiết lập một cơ chế mới, kỳ vọng tháo gỡ các vướng mắc này.
Theo thống kê, năm 2023 tội phạm mạng gây ra thiệt hại kinh tế toàn cầu ước tính 8.000 tỷ USD. Con số này dự kiến sẽ đạt 10,5 nghìn tỷ USD vào năm nay, vượt quá GDP của nhiều nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Hải Thư