Bẫy ảnh chụp được cheo cheo lưng bạc ngoài tự nhiên – Ảnh Viện Sinh thái học Miền Nam
Theo Thông tư 27/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm (gọi tắt Thông tư 27/2025) có hiệu lực từ 1-7-2025, có 116 loài động vật thuộc nhóm IB (nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại) và 187 loài thuộc nhóm IIB (hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại).
So với Nghị định 84/2021 của Chính phủ quy định về danh mục các loài, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm, thông tư 27/2025 bổ sung nhiều loài mới vào nhóm IB và IIB.
Các loài được bổ sung nhóm IB gồm cheo cheo Việt Nam (hay còn gọi cheo cheo lưng bạc, Tragulus versicolor), khướu ngực cam (Garrulax annamensis), sẻ đồng ngực vàng (Emberiza aureola), già đẫy lớn (hay còn gọi cò sói, Leptoptilos dubius), mang roosevelt (Muntiacus rooseveltorum), chân bơi (Heliopais personata), diều hoa Miến Điện (Spilornis cheela).
Cùng với đó là các loài cá heo trắng Trung Hoa (Sousa chinensis), bò biển (Dugong dugon), rùa biển đầu to (quản đồng, Caretta caretta), vích (rùa xanh, Chelonia mydas), đồi mồi (Eretmochelys imbricata), đồi mồi dứa (Lepidochelys olivacea) và rùa da (Dermochelys coriacea).
Theo Sách Đỏ Việt Nam (2023), cheo cheo Việt Nam, sẻ đồng ngực vàng, già đẫy lớn, mang roosevelt, chân bơi được xếp vào phân hạng cực kỳ nguy cấp (CR), còn khướu ngực cam, vích đang trong tình trạng nguy cấp (EN).
Trước đây cheo cheo Việt Nam được ghi nhận ở Khánh Hòa và Gia Lai. Trong giai đoạn 2017-2022, các nghiên cứu ở Nam Trung Bộ chỉ ghi nhận ba quần thể ở tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên (cũ), và các nghiên cứu gần đây không ghi nhận lại loài này ở các tỉnh Tây Nguyên.
Sinh cảnh sống của loài bị chia cắt, thu hẹp và suy thoái do chuyển đổi đất rừng thành đất sản xuất nông nghiệp, khai thác lâm sản. Loài này bị săn bắt cạn kiệt làm thực phẩm. Kích cỡ quần thể ước tính bị suy giảm trên 80% trong vòng 20 năm qua.
Sẻ đồng ngực vàng được ghi nhận ở Vườn quốc gia Bái Tử Long, tỉnh Quảng Ninh tháng 5-2025 – Ảnh: PHẠM HỒNG PHƯƠNG
Sẻ đồng ngực vàng mặc dù vùng phân bố rộng từ miền Bắc đến miền Nam, nhưng quần thể nhỏ và bị suy giảm nghiêm trọng do mất và suy thoái sinh cảnh sống, cũng như bị săn bắt quá mức làm thực phẩm và phóng sinh. Ước tính kích cỡ quần thể dưới 250 con, số lượng con trưởng thành của mỗi tiểu quần thể dưới 50.
Già đẫy lớn từng ghi nhận ở Trung Bộ và Nam Bộ, ghi nhận gần đây nhất là 1 con tại Vườn quốc gia Tràm Chim (tỉnh Đồng Tháp) vào năm 2019, kích cỡ quần thể rất nhỏ và bị suy giảm do mất và suy thoái sinh cảnh sống, số lượng ghi nhận ước tính chưa tới 50 con.
Mang roosevelt cực kỳ hiếm gặp, mới được phát hiện lại ở Việt Nam, vùng phân bố rất hẹp ở khu vực Bắc Trung Bộ (Le et al. 2014). Sinh cảnh sống bị thu hẹp và suy thoái do xâm lấn đất rừng để canh tác nông nghiệp và khai thác lâm sản. Loài này bị săn bắt làm thực phẩm ở các địa phương. Kích cỡ quần thể ước tính dưới 250 con và số lượng con trưởng thành của mỗi tiểu quần thể ước tính không quá 50.
Khướu ngực cam – Ảnh: Sách Đỏ Việt Nam
Chân bơi ở Việt Nam mới chỉ ghi nhận 1 con ở Vườn quốc gia Yok Đôn (tỉnh Đắk Lắk) vào năm 2003. Từ đó chưa ghi nhận lại, có thể sinh cảnh tại các điểm dừng chân không còn phù hợp, nơi cư ngụ tạm thời và kiếm ăn của loài bị tác động do các hoạt động của con người. Ước tính kích cỡ quần thể tại Việt Nam dưới 50 con.
Khướu ngực cam là loài chim định cư, có vùng phân bố hẹp ở cao nguyên Đà Lạt. Loài này có kích cỡ quần thể nhỏ và bị suy giảm do mất và suy thoái sinh cảnh sống cũng như bị bẫy bắt làm cảnh. Ước tính kích cỡ quần thể dưới 2.500 con và số lượng cá thể trưởng thành của mỗi tiểu quần thể không quá 250.
Vích là loài có vùng phân bố rộng ở các đại dương lớn trên thế giới, có khả năng di cư xa nhưng số lượng cá thể đã bị suy giảm nghiêm trọng do môi trường sống và bãi đẻ bị xâm hại hoặc ô nhiễm, nuốt phải rác thải nhựa, bị săn bắt nuôi làm cảnh. Ước tính quần thể trong tự nhiên đã bị suy giảm hơn 50% trong vòng hơn 20 năm trở lại đây. Riêng quần thể vích ở vùng biển Côn Đảo (TP.HCM) và Núi Chúa (Khánh Hòa) có thể gia tăng về số lượng do có chương trình bảo tồn rùa biển và các bãi đẻ của chúng.
Thông tư 27/2025 chuyển gà lôi trắng (Lophura nycthemera) và chồn bay (cầy bay, Galeopterus variegatus) từ nhóm IB sang IIB (hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại).