Bồi thường cho nạn nhân bị lừa tiền ảo: Chờ án lệ từ tòa án Anh

Thông tin vừa mang lại hy vọng, vừa gợi lên không ít âu lo cho hàng ngàn nạn nhân người Trung Quốc đã mất tiền trong vụ lừa tiền ảo này. Sau bảy năm kể từ khi tịch thu, giá trị tài sản bị lừa đã tăng vọt gần 10 lần. Câu hỏi hóc búa đặt ra: ai sẽ hưởng phần lợi nhuận khổng lồ này?

Vụ án lạ nhưng không lạ

Năm 2018, cảnh sát Anh ập vào một biệt thự sang trọng ở Hampstead (London) để bắt giữ bà Tiền Chí Mẫn (hay còn gọi Trương Nhã Địch, 47 tuổi) và trợ lý người Malaysia Seng Hok Ling (47 tuổi). Hai người này đứng sau đường dây lừa đảo đầu tư 128.000 người Trung Quốc giai đoạn 2014 – 2017. Sau khi nhận tiền từ các nhà đầu tư, bà Tiền đã chuyển toàn bộ số tiền lừa đảo sang Bitcoin rồi trốn sang Anh.

Vụ bắt giữ không thành khi bà Tiền chạy thoát, nhưng phía cảnh sát đã thu giữ nhiều laptop và thiết bị lưu trữ. Năm 2021, cảnh sát truy cập được các thiết bị này và phát hiện trong đó 61.000 Bitcoin (tính theo thị giá năm 2018 trị giá 640 triệu USD) – biến đây thành vụ án liên quan Bitcoin lớn nhất lịch sử Anh quốc.

Đến năm 2024, cảnh sát mới bắt được bà Tiền, nhưng bà này và đồng phạm đã liên tục chối tội. Chỉ đến tháng 9-2025, họ mới chịu nhận tội, mở đường cho quá trình bồi thường nạn nhân. Lúc này, giá trị của số Bitcoin trên đã tăng thành 5 tỉ bảng (6,7 tỉ USD).

Tại phiên tòa ngày 15-10 của Tòa án Công lý cấp cao ở London, luật sư Martin Evans – đại diện Văn phòng Công tố Hoàng gia Anh – tuyên bố rằng cơ chế bồi thường sẽ cung cấp “sự bảo vệ thỏa đáng” và tìm cách bồi thường cho tất cả nạn nhân, không chỉ những người tham gia tố tụng tại Anh.

Ông William Glover, Giám đốc Hãng luật Fieldfisher đại diện cho một nhóm nạn nhân, cho biết: “Mặc dù chặng đường tố tụng có thể còn dài, chúng tôi hài lòng với kết quả phiên điều trần. Giám đốc cơ quan công tố đã chấp nhận trách nhiệm tạo ra một cơ chế bồi thường cho những người không thể tiếp cận công lý theo các quy định hiện hành”.

Tuy nhiên, điều khiến nạn nhân lo lắng là cơ quan công tố không nêu rõ sẽ bồi thường theo phương án nào. Liệu họ sẽ được bồi thường cả phần giá trị Bitcoin tăng thêm trong bảy năm qua, hay chỉ nhận khoản tiền theo thị giá năm 2018 kèm điều chỉnh lạm phát và lãi suất tiền gửi?

Phần chênh lệch lên đến 4,36 tỉ bảng – một con số quá lớn. Financial Times tiết lộ một số quan chức Bộ Tài chính Anh đã bí mật bàn luận khả năng đưa số tiền này vào ngân khố để “vá” lỗ hổng ngân sách. Đây được xem như món quà “từ trên trời rơi xuống” cho Chính phủ Anh.

Dù mới chỉ là bàn luận nội bộ, việc thông tin này rò rỉ đã làm dấy lên lo ngại: liệu London có đang tìm cách hợp pháp hóa việc giữ lại khối tài sản khổng lồ này?

Hai phương án, hai quan điểm

Các chuyên gia pháp lý phân tích rằng cả hai lựa chọn chia bồi thường đều có cơ sở án lệ. Trang tin chuyên về tài sản số Decrypt dẫn lời luật sư Ashley Fairbrother, chuyên gia về thu hồi tài sản, rằng tòa án có thể tiếp cận theo nguyên tắc pari passu (phân bổ theo tỉ lệ).

Ông lấy ví dụ năm 2014, trong một vụ lừa đảo bất động sản ở Cộng hòa Bắc Síp, tòa án Anh cho phép nạn nhân nhận tiền theo tỉ lệ phần trăm: nếu một người mất 1% tổng số tiền bị lừa, họ sẽ nhận 1% tổng số tiền thu hồi được. 

Áp dụng vào vụ bà Tiền, một người bị lừa 1 triệu bảng năm 2017 sẽ nhận về tới 7,8 triệu bảng. Tuy nhiên ông Fairbrother cũng cảnh báo về kịch bản trái ngược: “Trong các vụ việc gần đây tôi tham gia, tòa án chỉ bồi thường theo số tiền pháp định ban đầu. Nếu vậy, nhà nước mới là bên hưởng lợi từ sự tăng giá của Bitcoin”.

Hai lựa chọn này tạo nên mâu thuẫn pháp lý cốt lõi. Nhiều chuyên gia cho rằng nếu trả cho nạn nhân toàn bộ, kể cả phần lợi nhuận, đồng nghĩa cho phép họ “làm giàu” từ tài sản có nguồn gốc phạm tội. Ngược lại, nếu Chính phủ Anh giữ lại phần chênh lệch, chính phủ đang “trục lợi bất chính” từ tài sản không thuộc về mình.

Về vấn đề này, ông Roger Sahota, luật sư bào chữa cho bà Tiền, chia sẻ về quyết định nhận tội của thân chủ: “Bà ấy hy vọng có thể bù đắp cho những nhà đầu tư đã đợi tiền bồi thường từ năm 2017. Sự tăng giá trị của tiền số đồng nghĩa việc có dư dả nguồn tiền để bù đắp cho những mất mát này”.

Theo trang tin Lifeweek của Trung Quốc, nạn nhân trong vụ lừa đảo này phần lớn trong độ tuổi 50 – 75, mỗi người bị lừa từ vài trăm ngàn đến hàng chục triệu nhân dân tệ. Nhiều người đã mất khoản tiết kiệm cả đời hoặc tiền dành dụm cho con cái. Giờ đây hầu hết đã già yếu, một số đã qua đời.

Hãng luật Fieldfisher đại diện cho các nạn nhân khẳng định: “Các nạn nhân đã mất tài sản của họ được gần mười năm và có quyền thu hồi tài sản từ số Bitcoin bị đóng băng trong khu vực pháp lý này. Chính phủ Anh không có quyền tự tiện quyết định số phận của số Bitcoin này mà không tôn trọng quyền sở hữu hợp pháp của các nạn nhân”.

Dù kết quả ra sao, truyền thông Anh cho biết khả năng cao phán quyết cuối cùng phải đến năm 2027 mới được đưa ra.