Sáng 22/10, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn trình Quốc hội ba dự thảo luật sửa đổi gồm Giáo dục, Giáo dục đại học và Giáo dục nghề nghiệp.
Với Luật Giáo dục, dự thảo tập trung hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng mở, linh hoạt và liên thông, đáp ứng yêu cầu học tập suốt đời. Luật bổ sung mô hình “trung học nghề” để học sinh sau trung học cơ sở có thêm lựa chọn học văn hóa gắn với nghề, tạo hành lang pháp lý cho phân luồng thực chất.
Dự thảo cũng mở rộng phổ cập mầm non cho trẻ 3-5 tuổi, giáo dục bắt buộc đến hết trung học cơ sở, đồng thời thể chế hóa mạnh mẽ chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, như quy định về văn bằng điện tử, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục.
Luật sửa đổi hướng tới phân cấp, phân quyền, tăng tính tự chủ trong quản lý giáo dục. Nhiều thẩm quyền của Chính phủ được giao cho Bộ Giáo dục và Đào tạo, UBND tỉnh và các cơ sở giáo dục, giúp bộ máy phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp. Bộ giữ vai trò định hướng, giám sát, còn địa phương và nhà trường chủ động tổ chức dạy học, biên soạn tài liệu, xác nhận kết quả và cấp bằng tốt nghiệp.
Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn tại Quốc hội. Ảnh: Hoàng Phong
Đối với Luật Giáo dục đại học, cơ quan soạn thảo nhấn mạnh việc sửa đổi nhằm tái định vị vai trò của đại học trong hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia. Đại học không chỉ là nơi đào tạo mà còn là trung tâm nghiên cứu, sáng tạo và chuyển giao tri thức, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp, địa phương và cộng đồng. Dự thảo khẳng định cơ sở giáo dục đại học là chủ thể trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, được khuyến khích huy động nguồn lực xã hội, liên kết đào tạo và nghiên cứu trong và ngoài nước.
Cơ chế quản trị đại học được thiết kế lại theo hướng tinh gọn, hiện đại. Nhiều mô hình tổ chức phức tạp như đại học hai cấp, hội đồng trường không còn phù hợp sẽ được điều chỉnh để thống nhất, rõ ràng về thẩm quyền. Quyền tự chủ của nhà trường đi đôi với trách nhiệm giải trình, đồng thời thể chế hóa vai trò lãnh đạo của Đảng trong cơ sở giáo dục phù hợp với đặc thù chính trị Việt Nam.
Về tài chính, cơ quan soạn thảo chuyển mạnh sang cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ theo kết quả đầu ra thay cho cấp phát hành chính, tạo động lực cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích nâng cao chất lượng. Các trường công lập được huy động, sử dụng linh hoạt nguồn lực ngoài ngân sách, mở rộng hợp tác trong và ngoài nước, đi đôi với chính sách ưu đãi về đất đai, thuế và tín dụng cho giáo dục.
Chính phủ cho biết lần sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp này sẽ tái cấu trúc toàn diện hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng mở, linh hoạt, liên thông, hiện đại và hội nhập quốc tế. Dự thảo bổ sung mô hình “trung học nghề” cho phép học sinh sau trung học cơ sở học song song văn hóa và nghề nghiệp, mở rộng cơ hội học tập, giúp phân luồng hiệu quả và đáp ứng nhu cầu xã hội.
Luật sửa đổi cũng đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản lý và đảm bảo chất lượng. Các cơ sở giáo dục nghề được tự chủ toàn diện về chuyên môn, tài chính và quản trị nội bộ, đồng thời chịu trách nhiệm giải trình trước Nhà nước và xã hội. Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành khung tiêu chuẩn, quy trình, công cụ kiểm định; cơ sở tự đánh giá và công khai chất lượng đào tạo. Hệ thống kiểm định được tổ chức độc lập, minh bạch, có thể hợp tác quốc tế để bảo đảm chất lượng thực chất và cạnh tranh công bằng.
Dự luật bổ sung chính sách khuyến khích hợp tác công – tư và xã hội hóa nhưng vẫn bảo đảm công bằng, không thương mại hóa giáo dục. Nhà nước có chính sách hỗ trợ người học yếu thế, học sinh dân tộc thiểu số, người khuyết tật và ngành nghề đặc thù quan trọng với quốc gia.
Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nói việc sửa đồng thời ba luật là “một cuộc cải cách thể chế” để đáp ứng yêu cầu mới, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hơn. Ba luật hiện hành điều chỉnh các cấp học và loại hình khác nhau nhưng có nhiều điểm giao thoa như phân luồng sau THCS, THPT, liên thông giữa các bậc học, chuẩn đầu ra hay khung trình độ quốc gia. Nếu sửa riêng rẽ từng luật dễ dẫn đến mâu thuẫn, chồng chéo.
Việc sửa đổi đồng bộ lần này nhằm cụ thể hóa chủ trương phân luồng học sinh từ sau THCS và THPT, xây dựng hệ thống giáo dục mở, linh hoạt, tạo điều kiện cho người học học tập suốt đời, liên thông giữa phổ thông, nghề nghiệp và đại học.
Ngoài ba luật về giáo dục, ngày 22/10, Quốc hội cũng nghe Chính phủ trình dự án Luật Hàng không dân dụng Việt Nam sửa đổi và Luật Viên chức sửa đổi. Sau đó đại biểu Quốc hội thảo luận tại tổ về các dự thảo luật này.
Sơn Hà