Sáng 24/6, Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết thí điểm VKS được khởi kiện vụ án dân sự nhằm bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương (trẻ em, người già…) hoặc bảo vệ lợi ích công.
Nghị quyết này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và được thực hiện trong 3 năm tại Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh và Đăk Lăk.
Nhóm dễ bị tổn thương gồm trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và người mất năng lực hành vi dân sự, người dân tộc thiểu số cư trú tại vùng khó khăn.
Lợi ích công được hiểu là lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thuộc các lĩnh vực đầu tư công; đất đai, tài nguyên, tài sản công khác; môi trường sinh thái; di sản văn hóa; an toàn thực phẩm, dược phẩm; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết thí điểm VKS sẽ khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội
VKS có trách nhiệm tiếp nhận, xử lý thông tin về việc xâm phạm quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công; kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ. VKS có quyền yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ quyền dân sự, tài sản, bảo đảm thu thập chứng cứ, bảo vệ chứng cứ, bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án. Viện cũng có thể yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân chấm dứt vi phạm và áp dụng biện pháp để ngăn chặn, khắc phục hậu quả.
Tòa án khu vực có thẩm quyền xét xử theo thủ tục sơ thẩm vụ án dân sự công ích. Trường hợp đối tượng bị thiệt hại là bất động sản thì chỉ tòa án khu vực – nơi có bất động sản có thẩm quyền xét xử theo thủ tục sơ thẩm.
Nếu bất động sản có ở nhiều nơi khác nhau thì tòa án có thẩm quyền xét xử sơ thẩm là tòa án khu vực nơi có một trong các bất động sản đó.
VKSND Tối cao cho biết, chủ trương, quan điểm về bảo vệ lợi ích công và bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương đã được khẳng định trong Nghị quyết số 27/2022 của Ban Chấp hành Trung ương.
Việc bảo vệ nhóm người dễ bị tổn thương và bảo vệ lợi ích công là bản chất ưu việt của Nhà nước. Tuy nhiên, trên thực tế, về trách nhiệm, vai trò khởi kiện của các cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa thực sự hiệu quả; còn xảy ra vụ việc dân sự xâm hại các quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương và lợi ích công.
Quy định hiện hành chưa rõ chủ thể được giao thực hiện việc khởi kiện hoặc chưa được các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm thực sự quan tâm, chủ động yêu cầu khởi kiện.
Thực trạng trên có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là pháp luật chưa quy định cụ thể cơ chế bảo đảm cho các cơ quan, tổ chức khởi kiện, VKS chưa được thực hiện quyền khởi kiện vụ án dân sự.
Kinh nghiệm ở nhiều quốc gia cho thấy, VKS hay Viện công tố thông qua cơ chế khởi kiện vụ việc dân sự bảo vệ lợi ích công và nhóm dễ bị tổn thương rất hiệu quả.
Sơn Hà