Đại hội Đảng bộ TP HCM lần thứ I diễn ra ngày 13-15/10 mở ra bối cảnh phát triển chưa từng có tiền lệ cho thành phố, đồng thời khép lại nhiệm kỳ 2020-2025 nhiều thử thách kể từ Đổi mới.
“Giàu cảm xúc, đầy biến động nhưng đã trụ vững”, PGS.TS Trần Hoàng Ngân, Đại biểu Quốc hội, nguyên Trợ lý Bí thư Thành ủy TP HCM, đúc kết về 5 năm qua của thành phố.
Nhiệm kỳ 2020-2025 đặt mục tiêu xây dựng TP HCM thành đô thị thông minh, phát triển nhanh, bền vững; khơi thông điểm nghẽn để giữ vai trò đầu tàu kinh tế cả nước. Thành phố hướng tới tăng trưởng GRDP bình quân 8-8,5%, GRDP đầu người khoảng 8.500 USD, đóng góp ngân sách 27-28%.
Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau Đại hội, “cơn sóng thần” Covid-19 ập đến, đảo lộn mọi kế hoạch phát triển, thử thách sức bền của hệ thống chính trị và người dân.
Thử thách “trăm năm có một”
Ông Trần Hoàng Ngân khi đó là Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, nhớ lại năm 2020, dù kiểm soát dịch tốt, tăng trưởng GRDP chỉ đạt 1,39%, kém xa mục tiêu 8,3%; thu ngân sách chỉ đạt 88,64%, tương đương 358.000 tỷ đồng.
“Bước chạy đà của nhiệm kỳ không tốt, rồi liên tiếp sóng gió kéo đến với những cú sốc trực diện”, ông nói.
Năm 2021 – thời gian đầu triển khai nghị quyết Đại hội Đảng, thành phố phải giãn cách xã hội suốt 5 tháng. Doanh nghiệp ngừng sản xuất, thương mại đình đốn, hàng trăm nghìn người rời đi. Lần đầu tiên từ thời kỳ Đổi mới (năm 1986), kinh tế thành phố tăng trưởng âm 6,78%, trong khi kế hoạch đặt ra 6%.
“Chưa bao giờ kinh tế suy sụp như vậy, nhưng mất mát lớn nhất là về con người, những đau thương và di chứng tinh thần”, ông Ngân nói.
Trong các cuộc họp phòng chống dịch, Bí thư Thành ủy Nguyễn Văn Nên thường động viên cán bộ: “Lịch sử hàng trăm năm của thành phố, lần đầu xảy ra đại dịch, đúng ca trực của mình thì phải cố gắng hết sức để làm tròn bổn phận”.
Sau khi kiểm soát dịch, thành phố nhanh chóng phục hồi, nhưng tiếp tục chịu tác động từ bên ngoài.
Năm 2022, kinh tế bung ra mạnh mẽ, GRDP tăng 9,03%, song đến quý I/2023 chỉ còn 0,7%. Thế giới thắt chặt chi tiêu, đứt gãy đơn hàng khiến nhiều doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, công nhân mất việc.
Giữa năm 2023, khi sơ kết giữa nhiệm kỳ, lãnh đạo thành phố nhìn nhận vai trò đầu tàu của TP HCM suy giảm; nhiều chương trình đột phá về giao thông, chống ngập, môi trường chưa đạt kỳ vọng. Cùng lúc, thành phố chịu “các cơn gió ngược” từ suy giảm kinh tế toàn cầu, hậu quả đại dịch, xung đột quốc tế.
“Độ mở của TP HCM lớn, nên khi thế giới biến động, thành phố chịu tác động đầu tiên và nặng nề nhất”, ông Ngân nói. Khi chiến sự Nga – Ukraine nổ ra, nhiều đơn hàng bị hoãn, huỷ; logistics, cước vận tải tăng, sức mua giảm mạnh.
Bên cạnh yếu tố khách quan, nội tại thành phố cũng gặp thách thức. Nổi lên là lãnh đạo chủ chốt thay đổi liên tục, nhiều cán bộ bị xử lý do sai phạm cũ; các dự án tồn đọng kéo dài. Đặc biệt, đại án SCB – Vạn Thịnh Phát “rung chuyển” hệ thống tài chính, bất động sản, thị trường trái phiếu; chỉ giai đoạn một, có hơn 43.000 người được thi hành án.
Nhiệm kỳ qua, TP HCM chứng kiến ba lần thay đổi Chủ tịch UBND thành phố, một phó chủ tịch thường trực qua đời do tai nạn, nhiều lãnh đạo chuyển công tác và 5 phó bí thư Thành ủy thay đổi.
Theo ông Ngân, dù mỗi sự thay đổi đều có lý do chính đáng, nhưng quá trình kế nhiệm luôn cần thời gian để thích ứng, làm quen. Bên cạnh đó, việc nhiều nguyên lãnh đạo khóa trước bị xem xét trách nhiệm cũng ảnh hưởng đến tâm lý cán bộ, cách thức thực thi công vụ, tác động nhất định đến mục tiêu chung của thành phố.
Hành trình phục hồi
Tăng trưởng âm 6,78% năm 2021 là cú sốc lớn, nhưng cũng là thời điểm thành phố thể hiện bản lĩnh “không đầu hàng và luôn tìm đường đi lên”.
Gần 3 năm rưỡi giữ cương vị Chủ tịch UBND TP HCM (8/2021-2/2025), ông Phan Văn Mãi gọi việc “mở cửa thành phố từ 1/10/2021” là quyết định khó khăn nhất.
Khi ông Mãi nhận nhiệm vụ, TP HCM đang trong giai đoạn chống dịch quyết liệt nhất, hơn 180.000 ca nhiễm, 46 ngày giãn cách nghiêm ngặt. Cuối tháng 9/2021, dịch bắt đầu giảm nhưng rủi ro còn cao. “Kinh tế, xã hội đã chạm ngưỡng chịu đựng, không thể không mở cửa”, ông nói.
“Những ngày đầu tháng 10, tôi đứng ở cửa ngõ nhìn dòng người rời thành phố, mang theo tất cả đồ đạc. Cảnh ấy khiến tôi không bao giờ quên”, ông nhớ lại. May mắn, quyết định mở cửa kịp thời, tạo đà phục hồi; năm 2022, GRDP tăng hơn 9%.
Từ năm 2022 đến nay, tăng trưởng bình quân TP HCM đạt khoảng 7,7-7,9%. Tổng thu ngân sách 5 năm (2020-2024) vượt 2,1 triệu tỷ đồng, bình quân mỗi năm hơn 400.000 tỷ; riêng năm 2024 vượt 500.000 tỷ đồng, đóng góp 24% ngân sách quốc gia.
Trong nhiệm kỳ, thành phố tổng kết và đề xuất Trung ương ban hành Nghị quyết 31 về phương hướng phát triển, và Nghị quyết 98 thay thế Nghị quyết 54 – thí điểm cơ chế đặc thù cho TP HCM.
Nhờ Nghị quyết 98, hàng loạt điểm nghẽn được tháo gỡ, nhiều công trình trọng điểm khởi động trở lại. Tuyến Metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) vận hành; các tuyến Vành đai 2, 3, 4 được triển khai; cơ chế đầu tư 10 tuyến metro và đường sắt đô thị được khơi thông.
Hạ tầng phát triển tạo tiền đề cho các đô thị TOD (phát triển theo định hướng giao thông công cộng), hành lang ven sông, ven biển Cần Giờ và chuỗi đô thị thông minh dọc vành đai.
Đặc biệt, trong giai đoạn khó khăn nhất, TP HCM chi hơn 13.800 tỷ đồng hỗ trợ trực tiếp bằng tiền và hiện vật cho hàng triệu người dân, bao gồm cả lao động nhập cư, sinh viên, người nước ngoài. Đây được xem là “cuộc tổng động viên an sinh lớn nhất ở cấp địa phương” từ sau Đổi mới 1986.
Dù đạt nhiều kết quả, TP HCM nhiệm kỳ qua vẫn chưa hoàn thành một số mục tiêu. Trong ba chương trình đột phá gồm đổi mới quản lý, phát triển hạ tầng và nhân lực – văn hóa, các đề án giảm ùn tắc, chống ngập, xử lý ô nhiễm môi trường chưa đạt kết quả như mong muốn. Đặc biệt, giải ngân đầu tư công luôn ì ạch, dẫn tới chậm giải phóng mặt bằng khiến nhiều dự án trọng điểm trễ tiến độ.
Khi rời cương vị Bí thư Thành ủy hồi tháng 8, ông Nguyễn Văn Nên chia sẻ luôn trân trọng quãng thời gian đồng hành cùng Đảng bộ và nhân dân TP HCM. Ông nói vẫn còn nhiều việc dang dở, đồng thời kỳ vọng người kế nhiệm cùng Ban Chấp hành khóa mới đoàn kết, hoàn thành trọng trách giai đoạn 2025-2030.
“Siêu đô thị” TP HCM
Trong khi đó, TS Trương Minh Huy Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, nhận định hạ tầng giao thông kết nối là nút thắt lớn nhất. 5 năm tới, thành phố cần khoảng 3 triệu tỷ đồng đầu tư hạ tầng, trong đó vốn công khoảng 1 triệu tỷ.
“Khoảng 300.000 tỷ đồng vốn Trung ương nên ưu tiên cho giải phóng mặt bằng – khâu khó nhất. Khi có mặt bằng, có thể huy động xã hội hóa, chỉ định nhà đầu tư chiến lược để rút ngắn tiến độ”, ông Vũ đề xuất.
Theo ông, nếu làm tốt hạ tầng, TP HCM mới sẽ phát huy trọn vẹn sức mạnh và vị thế siêu đô thị; còn nếu không, “chỉ là phép cộng hành chính của ba địa phương”.
Trở lại nhiệm vụ lãnh đạo TP HCM sau hơn 4 năm giữ các trọng trách tại Hải Phòng và Trung ương, Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang cho rằng với quy mô, tầm nhìn và khát vọng mới, Thành phố đang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức.
Ông nói trong nhiệm kỳ tới, TP HCM có hai nhiệm vụ trọng tâm: giữ vững an ninh chính trị, trật tự xã hội, bảo đảm là môi trường đầu tư an toàn, đáng sống; đồng thời tập trung mọi nguồn lực để bứt phá, khẳng định vai trò cực tăng trưởng của vùng và cả nước. Ông cũng phát tín hiệu thành phố sẽ thay đổi lớn về cán bộ, ưu tiên chọn người phù hợp để thực hiện các mục tiêu đề ra.
Tại phiên khai mạc Đại hội Đảng bộ TP HCM lần thứ I nhiệm kỳ 2025-2030 diễn ra hôm qua, ông Quang nhấn mạnh thành phố không được tự mãn với thành tựu hiện có mà phải tự hỏi “TP HCM đang ở đâu so với các trung tâm lớn trong khu vực và thế giới? Tiềm năng, lợi thế, bản sắc đã được phát huy tương xứng? Mức sống, hạnh phúc của người dân đã là thước đo phát triển hay chưa?”.
Theo ông, các mục tiêu Đại hội đặt ra vừa nặng nề vừa vinh dự, là trách nhiệm của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân TP HCM. “Chúng ta không được phép dừng lại, phải đổi mới tư duy, hành động quyết liệt hơn để vươn tới tầm cao mới, vì sự phát triển phồn vinh và hạnh phúc của người dân”, Bí thư Thành ủy nhấn mạnh.
Lê Tuyết