MỹNhận án chung thân, Jane Dorotik luôn khẳng định vô tội và mất đến 22 năm đấu tranh cho tự do dù nhiều lúc tự hỏi: “Sao mình có thể kiên trì được?”.
Năm 2000, cuộc sống êm đềm ở chân đồi ngoại ô San Diego (California) của vợ chồng Bob và Jane Dorotik xảy ra bước ngoặt không tưởng.
Jane, lúc đó 53 tuổi, và Bob, 55 tuổi, đã có 30 năm hôn nhân. Bob là kỹ sư, còn Jane là giám đốc điều hành trong ngành chăm sóc sức khỏe. Cặp đôi có ba con Alex, Claire và Nick.
Khoảng 13h ngày 13/2/2000, Bob đi chạy bộ. Nhiều giờ trôi qua không thấy chồng về, Jane lo lắng lái xe ra ngoài tìm. Đến 19h45, nỗi lo lắng chuyển thành sợ hãi, Jane gọi cảnh sát và báo cho gia đình.
Rạng sáng 14/2, cảnh sát phát hiện thi thể Bob nằm ngửa bên lề đường, cách nhà vài dặm. Không có bằng chứng về bất kỳ vụ tai nạn xe cộ nào. Nạn nhân có máu trên mặt và gần sau đầu, một sợi dây thừng quấn quanh cổ.
Vụ mất tích biến thành cuộc điều tra giết người.
Căn phòng ngủ đầy vết máu
Cảnh sát nhanh chóng xác định Bob không bị giết tại nơi tìm thấy thi thể, vì không có đủ máu ở đó. Tại nhà Dorotik, họ chú ý đến một đoạn dây thừng treo trên hiên nhà, có vẻ chính là loại dây thừng được tìm thấy quanh cổ Bob.
Trong phòng ngủ của hai vợ chồng, cảnh sát tin rằng đã phát hiện nhiều vệt máu bắn trên đồ vật và nhận định đây là hiện trường vụ tấn công.
Cảnh sát đánh dấu những nơi phát hiện vết máu trong phòng ngủ chính. Ảnh: San Diego County Sheriff’s Department
Jane giải thích Bob bị chảy máu mũi vào khoảng một tuần trước và để rơi một ít máu trên nệm. Bà cũng cho biết chó cưng có vết áp xe trên má gây chảy máu. Nhưng Jane không biết giải thích ra sao về vết máu bắn cả trên trần nhà, cửa sổ, tường.
Cảnh sát thêm nghi ngờ khi một ống tiêm dính máu được tìm thấy trong thùng rác nhà vệ sinh. Jane kể rằng đã dùng nó để tiêm thuốc cho ngựa. Bà nuôi một đàn ngựa và thường xuyên tiêm thuốc cho chúng, ống tiêm luôn được trữ trong tủ lạnh.
Điều tra viên đưa ra giả thuyết rằng Jane đã đánh chồng bằng một vật gì đó trong phòng ngủ rồi siết cổ. Sau đó, bà mặc cho chồng bộ đồ thể dục, đặt lên xe tải và vứt thi thể bên lề đường. Họ tin rằng động cơ là tiền bạc và mong muốn thoát khỏi cuộc hôn nhân trục trặc. Jane là trụ cột kinh tế, cặp đôi từng chia tay một năm vào 1997.
Jane thừa nhận hai vợ chồng từng có khoảng thời gian khó khăn, nhưng khẳng định họ yêu nhau nên làm lành và quay lại chung sống được một năm rưỡi trước khi Bob bị hại. Con gái Claire, 24 tuổi, cho biết bố mẹ hòa thuận hơn sau sóng gió.
Tuy nhiên, cơ quan thực thi pháp luật không hề bị lay chuyển. Ba ngày sau khi tìm thấy thi thể Bob, Jane bị bắt và bị buộc tội giết người cấp độ một.
Phiên tòa xét xử tội giết chồng
Khi vụ án được đưa ra xét xử vào năm 2001, công tố viên mô tả cuộc hôn nhân của vợ chồng Dorotik đầy mâu thuẫn, Jane không muốn trả tiền cấp dưỡng nếu ly hôn.
Theo cáo trạng, Bob đã bị giết vào tối 12/2/2000, gần một ngày trước khi Jane báo mất tích. Kết quả khám nghiệm tử thi cho thấy thức ăn chưa tiêu hóa đúng với những gì Jane nói họ đã ăn tối 12/2, ước tính Bob bị giết vài giờ sau khi ăn.
Công tố viên cho biết có bằng chứng rằng ai đó đã dọn dẹp phòng ngủ. Tấm thảm cạnh bếp lò và sàn gạch bị ướt, có vết máu bên dưới.
Jane giải thích máu mũi của Bob từng bị rơi xuống thảm, ngay cạnh viên gạch, chính bà đã giúp lau sạch.
Bên công tố bác bỏ lời giải thích của Jane. Giả thuyết của họ là Jane đã dùng vật gì đó đập vào đầu Bob trong phòng ngủ khi ông đang nằm trên giường, dù họ không xác định được và cũng không tìm thấy bất kỳ vũ khí nào.
Charles Merritt, nhà tội phạm học và nhà phân tích mẫu máu tại Phòng thí nghiệm Tội phạm của Sở Cảnh sát hạt San Diego, làm chứng về 20 vị trí mà ông nhìn thấy vết máu. “Trên một chiếc gối, trên một chiếc đèn bàn, chiếc tủ đầu giường, trên bếp lò, trên trần nhà, mặt dưới tấm nệm…”, Merritt kể trước tòa.
Bên công tố còn đưa ra bằng chứng về các dấu lốp xe được tìm thấy gần thi thể Bob. Chuyên gia của tiểu bang cho biết đã khớp ba dấu lốp xe khác nhau với xe tải của Jane.
Những vết lốp xe gần hiện trường tìm thấy thi thể. Ảnh: San Diego County Sheriff’s Department
Bằng chứng thuyết phục nhất liên quan đến Jane trong vụ án, theo công tố viên, là ống tiêm được tìm thấy trong phòng tắm. Bên trong có dấu vết của thuốc an thần cho ngựa. Dù không có bằng chứng cho thấy Bob đã bị tiêm bất cứ thứ gì, trên đó vẫn có máu của Bob và một dấu vân tay dính máu thuộc về Jane.
“Tôi chỉ biết đã giúp Bob lau máu mũi, nếu đó cũng là lúc tôi vứt ống tiêm vào thùng rác và có chút máu trên tay tôi, thì có thể đã khiến chuyện đó xảy ra”, Jane nói.
Những nhân chứng có sức thuyết phục nhất của bên công tố là hai con trai của vợ chồng Dorotik, Nick và Alex. Cả hai đều làm chứng chống lại mẹ, dù không đưa ra được bằng chứng cụ thể nào nhưng gây ra cú sốc lớn.
Chiến lược bào chữa thất bại
Khi đến lượt bên bào chữa trình bày lập luận, luật sư Kerry Steigerwalt đồng ý với bên công tố về một điểm quan trọng: Vụ giết người xảy ra trong phòng ngủ. Nhưng ông đưa ra một nghi phạm thay thế đáng kinh ngạc: Claire.
Ông khẳng định Claire ghét bố vì bị dọa bán những con ngựa mà cô yêu quý, ám chỉ rằng cô có khả năng giết người do tính cách dễ nổi nóng. Ông cũng khẳng định Jane không có đủ khả năng về mặt thể chất để gây án, nhưng Claire thì có.
Đây là một chiến lược mạo hiểm mà Jane miễn cưỡng đồng ý khi đặt trọn niềm tin vào luật sư.
Bên bào chữa cũng gọi nhân chứng là một phụ nữ nói đã nhìn thấy Bob vào ngày ông mất tích, ngồi giữa hai người đàn ông trong chiếc xe bán tải màu đen cách không xa nơi tìm thấy thi thể. Luật sư Steigerwalt cáo buộc các điều tra viên đã bỏ qua những nhân chứng như người phụ nữ đó và chỉ tập trung vào Jane.
Công tố viên nói không cần phải điều tra thêm nữa khi đã có đủ bằng chứng.
Sau bốn ngày nghị án, bồi thẩm đoàn đưa ra phán quyết Jane có tội giết người cấp độ một. Bà phải nhận bản án chung thân với thời hạn tối thiểu là 25 năm.
“Tôi gần như chết lặng trong một phút, nghĩ ‘chuyện này không thể nào xảy ra được’…”, Jane khóc khi chia sẻ trong cuộc phỏng vấn tại nhà tù. Ảnh: CBS
Cuộc đấu tranh từ trong nhà tù
Quyết tâm chứng minh bồi thẩm đoàn đã sai, Jane tự đấu tranh cho mình, nghiên cứu vụ án trong nhiều năm.
Suốt thời gian ở tù, bà viết thư cho nhiều tổ chức hỗ trợ các vụ kết án oan, để cầu xin giúp đỡ. Jane nộp đơn kháng nghị bản án với lý do không đủ bằng chứng và luật sư hỗ trợ không hiệu quả.
Trong hồ sơ, Jane cho biết muốn làm chứng tại phiên tòa nhưng đã để luật sư quyết định. Nếu ra làm chứng, bà đã có thể giải thích về thức ăn trong dạ dày của Bob, do đôi khi ông ăn đồ thừa từ tối hôm trước. Jane cũng nói giả thuyết nghi phạm thay thế của luật sư, ám chỉ con gái Claire là kẻ giết người, là vô lý.
“Đó là chiến lược tồi tệ nhất đời tôi. Tôi nói với luật sư rằng nếu có chuyện gì xảy ra với Claire, tôi sẽ đứng lên và nói tôi đã làm điều đó”, Jane kể.
Thực tế, Claire chưa bao giờ bị buộc tội liên quan đến vụ bố bị giết, do có bằng chứng ngoại phạm.
Jane cũng đặt câu hỏi tại sao luật sư bào chữa của bà lại chấp nhận phòng ngủ là hiện trường án mạng, thay vì đưa ra các kịch bản khác về địa điểm và cách thức Bob có thể bị sát hại. Bên cạnh đó, nhiều nhân chứng cho biết nhìn thấy một người đàn ông chạy bộ vào ngày hôm đó, những lời khai này phù hợp với lời kể của Jane, chứ không phải của bên công tố.
“Nếu ngay từ đầu có một cuộc điều tra kỹ lưỡng về lời khai của nhân chứng, tất cả đã được làm sáng tỏ”, Jane nói.
Trong nhiều năm, Jane nêu ra những vấn đề liên quan đến toàn bộ vụ án, lập luận rằng cơ quan chức năng đã tập trung vào bà ngay từ đầu cuộc điều tra và không theo dõi các manh mối khác. Tuy nhiên, hết kiến nghị này đến kiến nghị khác đều bị bác bỏ, kể cả những khiếu nại của Jane về luật sư.
Tuy nhiên, Jane không bỏ cuộc. Bà tiếp tục tìm kiếm bằng chứng mới để minh oan cho mình, đặc biệt là khi xét nghiệm ADN ngày càng tiên tiến. Năm 2012, bà nộp đơn xin xét nghiệm ADN sợi dây thừng quanh cổ Bob, và các vật dụng khác, như mẫu móng tay của Bob, vốn được lưu giữ nhưng chưa bao giờ được xét nghiệm. Năm 2015, đơn được chấp thuận.
Thời điểm này, Jane nhận được sự chú ý của “Loyola Project for the Innocent”, trung tâm hỗ trợ các vụ kết án oan tại Los Angeles. Sau đó, Loyola tiếp quản vụ việc, hoàn thành các xét nghiệm.
Rà soát lại bằng chứng
Hồ sơ kháng cáo cho biết ADN của một người đàn ông nước ngoài được tìm thấy trên một số vật dụng. Không có ADN của Jane ở đâu cả.
Nhưng trong khi nhóm Jane tin rằng kết quả chứng minh bà vô tội, nhà chức trách lại đưa ra kết luận “lượng ADN thu được quá thấp để có thể đưa ra bất kỳ giải thích đáng tin cậy nào”.
Chuyên gia đánh giá ADN tuy ít nhưng đủ để loại trừ Jane, và việc không tìm thấy ADN của Jane trên sợi dây, dưới móng tay hoặc trên quần áo của Bob cho thấy sự trái ngược với giả thuyết phạm tội của bên công tố rằng Jane đã siết cổ chồng rồi di chuyển thi thể đi phi tang.
Nhóm Jane cũng xem xét bằng chứng máu trong phòng ngủ. Công tố viên nói với bồi thẩm đoàn rằng chúng đã được xét nghiệm đầy đủ và đều là máu của Bob. Nhưng theo đơn kháng cáo, không phải tất cả vết trông như máu trong phòng ngủ đều được xét nghiệm. Thay vào đó, chỉ xét nghiệm các mẫu đại diện.
Nhóm Jane cho biết một số vết bẩn giống máu trên các đồ vật bao gồm vỏ gối, tủ đầu giường, chụp đèn, hóa ra không phải là máu. Những vết bẩn trên ga trải giường, mà nhà tội phạm học Charles Merritt đã chỉ vào tại phiên tòa và mô tả là máu của Bob, thực tế chưa bao giờ được xét nghiệm, và do bảo quản không đúng cách, ga trải giường không thể được xét nghiệm lại.
Việc xử lý bằng chứng trong suốt quá trình điều tra cũng được nêu ra trong đơn kháng cáo. Nhóm Jane chỉ ra một điều tra viên đã dùng tay không thu thập bằng chứng.
Về ống tiêm có máu của Bob và dấu vân tay của Jane được tìm thấy trong thùng rác phòng tắm, nhóm Jane giải thích rằng nếu bà vứt ống tiêm đó vào thùng rác, sau đó Bob lại ném tờ khăn giấy lau máu vào, ADN có thể chuyển từ vật này sang vật khác. Mặt khác, nếu Jane dọn dẹp hiện trường sau khi gây án, bà sẽ không bỏ lại ống tiêm dính máu trong thùng rác.
Nhưng nhà chức trách vẫn giữ nguyên kết quả điều tra ban đầu, khẳng định phòng ngủ là hiện trường giết người, tuyên bố rằng bằng chứng vẫn chỉ ra Jane là thủ phạm, “các lập luận của bên bào chữa phần lớn bắt nguồn từ suy đoán và tuyên bố sai sự thật”.
Khi các luật sư xem xét bằng chứng, Jane được tạm thả khỏi tù vào năm 2020 do lo ngại về sức khỏe liên quan đến Covid-19.
Nỗ lực cuối cùng vì tự do
Hè 2020, nhóm Jane hy vọng tòa án sẽ lật ngược phán quyết của bồi thẩm đoàn.
Tại phiên điều trần, bên công tố thừa nhận bằng chứng ADN vào năm 2020 có chất lượng và số lượng rất khác so với bằng chứng được trình bày tại phiên tòa năm 2001. Kết quả xét nghiệm ADN mới, cũng như những vấn đề liên quan đến cách Phòng Thí nghiệm Tội phạm xử lý bằng chứng đã đặt ra nghi vấn về phán quyết.
Bất ngờ hơn, bên công tố yêu cầu hủy bỏ bản án giết người của Jane, thẩm phán đồng ý.
Nhưng thử thách của Jane vẫn chưa kết thúc. Ba tháng sau, văn phòng công tố quyết định xét xử lại Jane.
Trên tòa, luật sư của Jane đặt câu hỏi về uy tín của một số chuyên gia của tiểu bang, bao gồm Charles Merritt thuộc Phòng Thí nghiệm Tội phạm. Thẩm phán ra phán quyết rằng một số bằng chứng quan trọng được trình bày trong phiên tòa ban đầu sẽ không được chấp nhận trong phiên tòa mới.
Tháng 5/2022, ngay khi quá trình lựa chọn bồi thẩm đoàn sắp bắt đầu, bên công tố lại một lần nữa khiến mọi người ngạc nhiên.
Trước tòa, công tố viên nói không còn tin rằng có đủ bằng chứng để chứng minh vượt trên mọi nghi ngờ hợp lý và thuyết phục 12 thành viên bồi thẩm đoàn, vì vậy yêu cầu tòa án hủy bỏ các cáo buộc. Thẩm phán tuyên bố Jane được tự do.
Vụ án chống lại Jane đã bị bác bỏ nhưng nếu có bằng chứng mới, cáo buộc có thể lại được đưa ra vào một ngày nào đó.
Hiện tại, Jane nỗ lực xây dựng lại cuộc sống sau hai thập kỷ ngồi tù. “Cả gia đình tôi đã tan nát vì cơn bão này. Thật đau lòng”, Jane nói. Bà vẫn thân thiết với Claire, nhưng Nick đã qua đời năm 2023 và Alex vẫn cho rằng mẹ đã giết bố.
Vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải về vụ án này, bao gồm câu hỏi quan trọng nhất: Chuyện gì đã xảy ra với Bob? Công lý cho Bob ở đâu?
Jane đã đệ đơn kiện dân sự chống lại chính quyền hạt San Diego. Đơn kiện cũng nêu tên một số thành viên của Sở Cảnh sát hạt San Diego và Phòng Thí nghiệm Tội phạm của sở này.
Tuệ Anh (theo CBS)